Báo cáo sáng kiến kinh nghiệm: Đổi mới phương pháp dạy học lịch sử qua việc sử dụng kênh hình trong dạy học Lịch sử lớp 7

	B¸o c¸o s¸ng kiÕn kinh nghiÖm :
	 §æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y häc LÞch sö
	qua viÖc sö dông kªnh h×nh trong d¹y häc lÞch sö líp7.
	. “Muốn xây dựng chủ nghĩa xã hội, trước hết cần có những người xã hội chủ nghĩa”. “Vì lợi ích mười năm thì phải trồng cây, vì lợi ích trăm năm thì phải trồng người”.
Những tư tưởng lớn, cũng là đạo đức lớn ấy của Bác mãi mãi định hướng cho việc xây dựng con người Việt Nam hôm nay và mai sau.
Trồng người trong thời đại chúng ta ngày nay là xây dựng con người mới xã hội chủ nghĩa. Đó là những con người yêu nước nồng nàn, có tư tưởng xã hội chủ nghĩa, có đạo đức, lối sống và tác phong xã hội chủ nghĩa, có năng lực để làm chủ bản thân, gia đình, công việc mà mình đảm nhận, đồng thời, để với tư cách là công dân, tham gia có hiệu quả vào việc làm chủ nhà nước và xã hội.
Trong sự nghiệp trồng người, trực tiếp là chăm lo bồi dưỡng thế hệ trẻ, Bác Hồ luôn xác định vị trí, vai trò to lớn của giáo dục và đào tạo.
“Muốn xây dựng chủ nghĩa xã hội, trước hết cần có những người xã hội chủ nghĩa”. “Vì lợi ích mười năm thì phải trồng cây, vì lợi ích trăm năm thì phải trồng người”.
Những tư tưởng lớn, cũng là đạo đức lớn ấy của Bác mãi mãi định hướng cho việc xây dựng con người Việt Nam hôm nay và mai sau.
Trồng người trong thời đại chúng ta ngày nay là xây dựng con người mới xã hội chủ nghĩa. Đó là những con người yêu nước nồng nàn, có tư tưởng xã hội chủ nghĩa, có đạo đức, lối sống và tác phong xã hội chủ nghĩa, có năng lực để làm chủ bản thân, gia đình, công việc mà mình đảm nhận, đồng thời, để với tư cách là công dân, tham gia có hiệu quả vào việc làm chủ nhà nước và xã hội.
Trong sự nghiệp trồng người, trực tiếp là chăm lo bồi dưỡng thế hệ trẻ, Bác Hồ luôn xác định vị trí, vai trò to lớn của giáo dục và đào tạo.
	1. Nh÷ng khã kh¨n khi nhËn nhiÖm vô: 
	Khã kh¨n nhÊt ®èi víi t«i lµ t«i ®­îc ®µo t¹o chuyªn nghµnh vÒ v¨n - tiÕng ViÖt l¹i ph¶i d¹y kiªm nhiÖm m«n lÞch sö líp 7 . ChÝnh v× kh«ng ®­îc ®µo t¹o chuyªn s©u vÒ m«n häc nµy nªn khi gi¶ng d¹y t«i gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n : tõ kh©u thiÕt kÕ gi¸o ¸n ®Õn kh©u gi¶ng bµi cho häc sinh. §Æc biÖt khã kh¨n h¬n c¶ lµ viÖc sö dông nh÷ng kªnh h×nh trong SGK líp 7.Khi b¾t tay vào thiÕt kÕ bµi d¹y , t«i rÊt lóng tóng trong viÖc tiÕp cËn víi nh÷ng h×nh ¶nh , s¬®å, l­îc ®å trong SGK.NhiÒu h×nh ¶nh t«i ch­a hiÓu râ xuÊt xø , néi dung , ý nghÜa nªn rÊt h¹n chÕ trong viÖc gi¶ng bµi cho HS .Trong c¸c ®ît båi d­ìng thay SGK míi, chóng t«i hÇu nh­ chØ ®­îc gi¶i thÝch vÒ cÊu t¹o ch­¬ng tr×nh, nh÷ng ®æi míi vÒ néi dung SGK ( kªnh ch÷ ) mµ kh«ng båi d­ìng cô thÓ vÒ kªnh h×nh. MÆc dï sè l­îng h×nh trong SGK LÞch sö hiÖn hµnh ,t¨ng lªn ®¸ng kÓ so víi tr­íc.Nghiªn cøu c¸c tµi liÖu vÒ m«n häc , t«i thÊy ®· cã nhiÒu c¸ch gi¶i ®¸p kh¸c nhau trong viÖc sö dông SGK trong d¹y häc lÞch sö ë tr­êng phæ th«ng nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ giê häc. HÇu hÕt chóng ta ®Òu thèng nhÊt r»ng chØ cã thÓ sö dông tèt SGK khi c¶ GV vµ HS hiÓu s©u s¾c néi dung bµi viÕt (kªnh ch÷) còng nh­ tranh ¶nh , l­îc ®å , s¬ ®å ( kªnh h×nh ) cña SGK.Tuy nhiªn , viÖc khai th¸c néi dung kªnh h×nh trong SGK lµ biÖn ph¸p quan träng ®Ó n©ng cao chÊt l­îng d¹y häc LÞch sö ë tr­êng THCS.NhËn thøc ®­îc ®iÒu ®ã , t«i biÕt m×nh ®ang ®øng tr­íc khã kh¨n rÊt lín : khã kh¨n tõ thiÕt kÕ gi¸o ¸n ®Õn viÖc truyÒn thô tri thøc LÞch sö cho HS .
	Bªn c¹nh khã kh¨n v× kh«ng ®­îc ®µo t¹o chuyªn s©u vÒ lÞch sö , t«i cßn gÆp khã kh¨n vÒ ®èi t­îng HS . Tr­êng Tèng V¨n Tr©n cña t«i ®øng ch©n trªn ®Þa bµn 2 ph­êng : Cöa B¾c vµ TrÇn §¨ng Ninh.§©y lµ ®Þa bµn d©n c­ t­¬ng ®èi phøc t¹p cña thµnh phè.N¬i cã nhiÒu tô ®iÓm bu«n b¸n ma tuý, nhiÒu hµng ®iÖn tö , nhiÒu hµng thuª truyÖn dÔ l«i cuèn hÊp dÉn HS h¬n lµ viÖc häc tËp.Phô huynh cã con c¸i häc ë tr­êng phÇn lín lµm nghÒ tù do ,cuéc sèng kh«ng æn ®Þnh. Hä chØ chó t©m nhiÒu vµo viÖc lo toan cuéc sèng th­êng nhËt , Ýt quan t©m tíi con c¸i .HÇu nh­ líp nµo trong tr­êng t«i còng cã häc sinh bè mÊt hoÆc mÑ mÊt do ma tuý, do li h«n. C¸c em ph¶i sèng víi «ng bµ hoÆc b¸c thiÕu v¾ng t×nh yªu th­¬ng , sù quan t©m cña cha mÑ .Bëi vËy, viÖc d¹y häc lÞch sö cho nh÷ng ®èi t­îng nµy cµng khã kh¨n h¬n .MÆt kh¸c, nhiÒu phô huynh vµ c¶ HS cã t­ t­ëng coi nhÑ m«n häc LÞch sö cho r»ng ®ã lµ m«n häc phô Ýt khi thi, kh«ng ®¸ng quan t©m.Hä chØ cho con em m×nh lao vµo häc to¸n , v¨n , ngo¹i ng÷ - nh÷ng m«n häc hay thi cö, Ýt ®Ó ý tíi m«n häc nµy.
	Tãm l¹i, khi nhËn nhiÖm vô cña cÊp trªn giao cho vÒ viÖc d¹y m«n LÞch sö líp 7 , t«i ®øng tr­íc nhiÒu khã kh¨n : khã kh¨n tõ chuyªn m«n , tõ ®èi t­îng HS .Lµ mét GV t«i lu«n tr¨n trë víi ý nghÜ : Lµm thÕ nµo ®Ó th¸o gì ®­îc khã kh¨n tõ viÖc thiÕt kÕ gi¸o ¸n ®Õn viÖc truyÒn thô tri thøc LÞch sö cho HS, lµm thÕ nµo ®Ó HS yªu thÝch m«n häc LÞch sö , cã niÒm say mª kh¸m ph¸ nh÷ng ®iÒu k× diÖu cña c¸c h×nh ¶nh , s¬ ®å, l­îc ®å.??? Nh÷ng c©u hái ®ã ®· th«i thóc t«i t×m tßi ®æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y häc lÞch sö líp 7 .Cô thÓ lµ t×m tßi c¸ch tiÕp cËn, t×m hiÓu néi dung, ý nghÜa nh÷ng h×nh ¶nh (kªnh h×nh) trong SGK lÞch sö líp 7 ®Ó gi¶ng d¹y ®¹t hiÖu qu¶.
	2.C¬ së thùc hiÖn s¸ng kiÕn.
	a, NhËn thøc quan ®iÓm vÒ chñ tr­¬ng ®æi míi PPDH.
	Nh­ chóng ta ®· biÕt ®æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y häc tuy ®· ®­îc Bé GD§T ph¸t ®éng thµnh mét phong trµo réng kh¾p ë c¸c tr­êng häc trªn c¶ n­íc , b¾t ®Çu tõ phong trµo" chèng d¹y chay ",chèng lèi d¹y "thÇy ®äc trß chÐp" ®Õn viÖc dïng c¸c ph­¬ng tiÖn vµ thiÕt bÞ hiÖn ®¹i ®Ó gi¶ng d¹y....Song ®Õn nay c©u hái : §æi míi d¹y häc lµ g× ? §æi míi nh­ thÕ nµo ? th× ®èi víi mét sè GV ®· nhiÒu n¨m gi¶ng d¹y vÉn ch­a cã c©u tr¶ lêi tho¶ ®¸ng.
	Theo c¸ch hiÓu cña t«i th× ®æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y häc kh«ng ph¶i lµ lªn ¸n c¸ch d¹y truyÒn thèng, vøt bá vµ thay chóng b»ng c¸ch d¹y míi kh¸c víi c¸ch d¹y tr­íc ®©y. §æi míi kh«ng ph¶i lµ thay ®æi môc tiªu mµ lµm cho môc tiªu Êy thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ b»ng nh÷ng quan niÖm ®óng ®¾n víi nh÷ng b­íc ®i vµ biÖn ph¸p thÝch hîp h¬n. §óng nh­ nghÞ quyÕt cña BCH Trung ­¬ng §¶ng ®· chØ râ :" Coi träng h¬n n÷a c¸c m«n khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n nhÊt lµ tiÕng ViÖt, lÞch sö d©n téc, ®Þa lÝ ,v¨n ho¸ ViÖt nam....§æi míi m¹nh mÏ ph­¬ng ph¸p gi¸o dôc ®µo t¹o , kh¾c phôc lèi truyÒn thô kiÕn thøc mét chiÒu, rÌn luyÖn nÕp t­ duy s¸ng t¹o cho ng­êi häc, tõng b­íc ¸p dông c¸c ph­¬ng ph¸p tiªn tiÕn vµ ph­¬ng tiÖn hiÖn ®¹i vµo qu¸ tr×nh d¹y häc, ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn vµ thêi gian tù häc cho HS..."
	Tõ ®ã, mçi GV cÇn nhËn thøc ®­îc r»ng ®æi míi PPDH kh«ng ph¶i ng­êi d¹y t×m ra vµ thùc hiÖn mét c¸ch lµm míi hoµn toµn mµ lµ biÕt vËn dông mét c¸ch cã s¸ng t¹o cã hiÖu qu¶ nh÷ng c¸ch thøc , nh÷ng con ®­êng tæ chøc ho¹t ®éng nhËn thøc cho HS nh»m ®¹t ®­îc môc tiªu d¹y häc vµ qua ®ã thùc hiÖn nh÷ng thñ ph¸p d¹y häc cña m×nh.Trong qu¸ tr×nh ®ã, GV ®ãng vai trß tæ chøc, h­íng dÉn qu¶n lÝ ; HS gi÷ vai trß chñ ®éng s¸ng t¹o trong viÖc tiÕp nhËn tri thøc. Nh­ vËy ®æi míi PPDH ph¶i ®­îc hiÓu lµ vËn dông s¸ng t¹o c¸c ph­¬ng ph¸p, c¸c biÖn ph¸p, thñ thuËt d¹y häc truyÒn thèng kÕt hîp c¸c biÖn ph¸p , ph­¬ng tiÖn , c«ng nghÖ vµ c¸c th­ ph¸p d¹y häc hiÖn ®¹i phï hîp víi ®èi t­îng vµ néi dung ch­¬ng tr×nh, ®iÒu kiÖn d¹y häc nh»m lµm cho ng­êi häc chñ ®éng ,s¸ng t¹o trong viÖc tiÕp thu vµ sö lÝ tri thøc.
	b, Nh÷ng c¬ së thùc hiÖn s¸ng kiÕn.
	* C¬ së lÝ luËn :
	Qua viÖc t×m hiÓu m«n häc LÞch sö , t«i hiÓu r»ng: lÞch sö x· héi loµi ng­êi b¾t ®Çu tõ khi con ng­êi xuÊt hiÖn . Ngay tõ buæi ®Çu s¬ khai Êy , con ng­êi ®· cã ý thøc vÒ lÞch sö , t×m c¸ch l­u l¹i cho ®êi sau nh÷ng hiÓu biÕt cña qu¸ tr×nh ®i lªn cña x· héi loµi ng­êi . Tr­íc khi ch÷ viÕt ra ®êi , mét sè quan niÖm vÒ lÞch sö ®· tån t¹i vµ Èn hiÖn trong c¸c trong c¸c truyÒn thuyÕt d©n gian , ®­îc truyÒn l¹i d­íi h×nh thøc t­ liÖu truyÒn miÖng , cã søc thuyÕt phôc cao , song t¸c dông gi¸o dôc vÒ ®é chÝnh x¸c bÞ h¹n chÕ . Tr¶i qua n¨m th¸ng nghµnh sö häc ra ®êi vµ cïng víi nã , viÖc gi¸o dôc lÞch sö ë nhµ tr­êng còng b¾t ®Çu ®­îc tiÕn hµnh . Cïng víi c¸c hÖ thèng m«n häc ë tr­êng phæ th«ng , m«n lÞch sö cã ý nghÜa , vÞ trÝ , vai trß rÊt quan träng . Víi viÖc häc lÞch sö häc sinh sÏ hiÓu biÕt vÒ qu¸ khø , n¾m ®­îc qu¸ tr×nh ®i lªn cña x· héi loµi ng­êi , hiÓu râ céi nguån d©n téc vµ qu¸ tr×nh lao ®éng s¸ng t¹o cña tæ tiªn trong sù nghiÖp dùng n­íc vµ gi÷ n­íc. Qua ®ã võa tiÕp thu ®­îc nh÷ng thµnh tùu k× diÖu cña nÒn v¨n minh nh©n lo¹i, võa gi÷ ®­îc truyÒn thèng quý b¸u tèt ®Ñp cña v¨n ho¸ d©n téc . Qua viÖc häc lÞch sö, c¸c em sÏ kÕ thõa vµ ph¸t huy mét c¸ch s¸ng t¹o nh÷ng truyÒn thèng tèt ®Ñp cña d©n téc , ®óc rót ra nh÷ng quy luËt ph¸t triÓn cña x· héi tõ ®ã rót ra nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm ®Ó øng dông vµo thùc tiÔn cuéc sèng hiÖn t¹i . 
	* C¬ së thùc tiÔn :
	Thùc hiÖn nghÞ quyÕt cña §¶ng, d­íi sù h­íng dÉn chØ ®¹o cña c¸c nhµ khoa häc , c¸c cÊp qu¶n lÝ tõ Bé GD§T ®Õn c¸c c¬ quan chøc n¨ng theo nghµnh däc, c¸c gi¸o viªn bé m«n lÞch sö nãi riªng vµ c¸c bé m«n kh¸c nãi chung ®· ®Èy m¹nh viÖc c¶i tiÕn, ®æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y vµ häc ®Ó n©ng cao hiªô qu¶ gi¸o dôc cña bé m«n ®¸p øng yªu cÇu ngµy cµng cao cña c«ng cuéc ®æi míi vµ thùc hiÖn tèt nh÷ng môc tiªu gi¸o dôc mµ §¶ng ®· ®Ò ra.
	Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, nghµnh gi¸o dôc ®µo t¹o ®· tiÕn hµnh thay s¸ch gi¸o khoa míi cho HS tiÓu häc ®Õn THCS ®ång thêi tÝch cùc triÓn khai c«ng t¸c ®æi míi ph­¬ng ph¸p gi¶ng d¹y nh»m ph¸t huy tÝnh tÝch cùc chñ ®éng s¸ng t¹o vµ n¨ng lùc tù häc cña HS. Trong phong trµo chung Êy ,bé m«n lÞch sö ®· tiÕn hµnh ®æi míi nhiÒu kh©u c¬ b¶n cña qu¸ tr×nh d¹y häc, kÕ thõa ph­¬ng ph¸p d¹y häc truyÒn thèng kÕt hîp víi ph­¬ng ph¸p d¹y häc míi.NhiÒu cuéc héi nghÞ chuyªn ®Ò , héi th¶o chuyªn m«n , héi gi¶ng c¸c cÊp, nhiÒu cuéc thi viÕt s¸ng kiÕn kinh nghiÖm, nhiÒu tiÕt d¹y thÓ nghiÖm, nhiÒu tiÕt d¹y héi gi¶ng mang l¹i nhiÒu kh¸m ph¸ míi mÎ vµ nh÷ng ®Þnh h­íng cô thÓ cho GV d¹y m«n lÞch sö ,t¹o cho HS t©m thÕ ®éc lËp s¸ng t¹o, v× thÕ mµ chÊt l­îng cña m«n häc kh«ng ngõng ®­îc n©ng cao. Qua c¸c cuéc thi , héi th¶o CM , n¨ng lùc s­ ph¹m, tay nghÒ cña ®éi ngò GV ®­îc n©ng lªn râ rÖt, sè GV ®¹t giê d¹y kh¸ giái ngµy cµng nhiÒu, chÊt l­îng bµi lµm cña HS qua c¸c k× thi còng ®­îc n©ng lªn, cµng ngµy HS cµng høng thó h¬n trong viÖc häc tËp m«n lÞch sö.
	* Thùc tr¹ng cña viÖc d¹y - häc m«n lÞch sö hiÖn nay.
	Bªn c¹nh nh÷ng mÆt m¹nh nh­ trªn, viÖc d¹y häc m«n lÞch sö vÉn cßn mét sè tån t¹i cÇn ph¶i kh¾c phôc ngay nh­ : Mét bé phËn nhá GV ch­a tÝch cùc trong viÖc t×m tßi ®æi míi ph­¬ng ph¸p, ch­a thÊy ®­îc nh÷ng ­u viÖt cña ph­¬ng ph¸p míi cho r»ng phøc t¹p mÊt thêi gian, viÖc ®æi míi ch­a th­êng xuyªn liªn tôc.NhiÒu GV ch­a thùc sù gi¸c ngé ý nghÜa cña viÖc ®æi míi ph­¬ng ph¸p trong môc tiªu ®µo t¹o líp ng­êi míi, n¨ng ®éng s¸ng t¹o phôc vô c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc nªn ch­a quyÕt t©m tõ bá thãi quen d¹y häc cò truyÒn ®¹t kiÕn thøc thô ®éng. §Æc biÖt lµ t×nh tr¹ng GV d¹y chay, kh«ng sö dông thiÕt bÞ s½n cã cña nhµ tr­êng.ChØ khi cã ®oµn thanh tra hoÆc kiÓm tra míi sö dông thiÕt bÞ d¹y häc nªn rÊt lóng tóng.¥ n¬i nµy n¬i kh¸c vÉn cßn hiÖn t­îng thÇy ®äc trß chÐp mét c¸ch thô ®éng. Kh«ng nh÷ng thÕ nhiÒu GV cßn cã ý coi nhÑ m«n häc nµy cho ®ã lµ m«n häc phô, ch­a giµnh nhiÒu thêi gian t©m huyÕt ®Çu t­ c«ng søc trÝ tuÖ vµo kh©u thiÕt kÕ gi¸o ¸n, so¹n chiÕu lÖ ®èi phã lµm cho c¸c bµi gi¶ng hêi hît,n«ng c¹n,buån tÎ kh«ng kÝch thÝch ®­îc t­ duy, sù ®éc lËp s¸ng t¹o cña HS.
	Mét sè HS coi nhÑ m«n lÞch sö, coi lµ m«n häc phô , häc ®èi phã chiÕu lÖ giµnh Ýt thêi gian cho m«n häc nµy nªn chÊt l­îng kh«ng cao.
	PhÇn II: C¸c gi¶i ph¸p thùc hiÖn.
	§Ó th¸o gì khã kh¨n khi nhËn nhiÖm vô d¹y m«n LÞch sö líp 7, t«i ®· t×m hiÓu kÜ t©m sinh lÝ häc sinh. §©y lµ løa tuæi cã sù chuyÓn biÕn vÒ nhËn thøc vµ cã sù nh¶y vät vÒ thÓ chÊt.ë løa tuæi nµy c¸c em ®ang tËp lµm ng­êi lín , c¸c em lu«n muèn kh¼ng ®Þnh m×nh.Trong giê d¹y t«i th­êng giao viÖc cho tõng häc sinh tuú theo kh¶ n¨ng cña c¸c em, g¾n viÖc t×m hiÓu phÇn kªnh ch÷ kÕt hîp víi viÖc t×m hiÓu phÇn kªnh h×nh ®Ó lµm s¸ng tá néi dung bµi häc.T«i th­êng xuyªn khen th­ëng ®éng viªn, khÝch lÖ c¸c em khi c¸c em thùc hiÖn tèt. §Ó n¾m v÷ng h¬n bµi t«i th­êng xuyªn ®äc kÜ SGK, S¸ch GV, t­ liÖu lÞch sö cã liªn quan tíi bµi gi¶ng, ®äc c¸c gi¸o tr×nh vÒ ph­¬ng ph¸p d¹y häc lÞch sö, cËp nhËt th­êng xuyªn c¸c th«ng tin trªn m¹ng. Sau khi nghiªn cøu kÜ SGK lÞch sö líp 7 , t«i quan t©m nh÷ng kªnh h×nh trong s¸ch , t×m hiÓu kÜ råi ph©n lo¹i c¸c kªnh h×nh ®ã .Ch¼ng h¹n nh­ : tranh, ¶nh ch©n dung c¸c nh©n vËt lÞch sö; b¶n ®å, l­îc ®å; c¸c mÉu vËt phôc chÕ...Tõng lo¹i t«i lùa chän ph­¬ng ph¸p so¹n gi¶ng thÝch hîp. Khi gi¶ng d¹y lÞch sö GVcã thÓ sö dông kÕt hîp nhiÒu ph­¬ng ph¸p d¹y häc kh¸c nhau: nh­ ph­¬ng ph¸p nªu vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, ph­¬ng ph¸p tæ chøc d¹y häc theo nhãm ...nh­ng viÖc sö dông ph­¬ng ph¸p sö dông ®å dïng trùc quan (kªnh h×nh ) lµ mét trong nh÷ng ph­¬ng ph¸p nh»m ph¸t huy tÝnh tÝch cùc chñ ®éng, s¸ng t¹o vµ n¨ng lùc tù häc cña HS. 	§©y lµ ph­¬ng ph¸p rÊt ®Æc tr­ng cña bé m«n, v× lÞch sö lµ tÊt c¶ nh÷ng g× ®· tr¶i qua trong qu¸ khø HS rÊt khã h×nh dung , t¸i hiÖn trong qu¸ tr×nh häc tËp . Do ®ã ®Ó t¹o ra nh÷ng biÓu t­îng cô thÓ b»ng h×nh ¶nh , l­îc ®å , b¶n ®å ®Ó gióp HS h×nh dung ra ®­îc nh÷ng sù vËt hiÖn t­îng, sù kiÖn lÞch sö th× viÖc sö dông c¸c kªnh h×nh lµ thËt sù cÇn thiÕt vµ v« cïng quan träng. §Ó ®¹t ®­îc hiÖu qu¶ cao trong qu¸ tr×nh so¹n gi¶ng, t«i t×m hiÓu ®Æc ®iÓm ch­¬ng tr×nh s¸ch gi¸o khoa líp7 míi liªn quan tíi c¸c kªnh h×nh . Mét ®Æc ®iÓm næi bËt cña ch­¬ng tr×nh SGK lÞch sö míi líp 7 lµ viÖc ®æi míi c¸c kªnh th«ng tin. Bªn c¹nh hÖ thèng kªnh ch÷, SGK rÊt chó träng ®Õn hÖ thèng kªnh h×nh. Kªnh h×nh kh«ng chØ minh ho¹ cho néi dung tr×nh bµy trong bµi viÕt nh­ tr­íc ®©y mµ kªnh h×nh ®­îc coi lµ nguån kiÕn thøc, lµ mét bé phËn h÷u c¬ cña bµi häc. Kªnh h×nh cã vai trß bæ sung , n©ng cao néi dung bµi häc. Do ®ã, nã ®­îc coi lµ c¬ së ®Ó GV vµ HS trao ®æi, ph¸t hiÖn. HS ph¶i lµm viÖc trùc tiÕp víi kªnh h×nh ®Ó n¾m v÷ng néi dung bµi häc, tõ ®ã n©ng cao kÜ thuËt quan s¸t vµ ph¸t triÓn t­ duy ®éc lËp cña c¸c em.
Bµi 14 - Ba lÇn kh¸ng chiÕn
chèng qu©n x©m l­îc M«ng - Nguyªn.
	(thÕ kû XIII)
	H×nh 29 - H×nh vÏ qu©n M«ng Cæ
	Néi dung
	§©y lµ ¶nh chôp l¹i bøc tranh trong b¶n so¹n th¶o TËp sö biªn niªn cña Ra-siat U-®in (1247 - 1318) mét sö gia Ba T­ chuyªn nghiªn cøu vµ viÕt vÒ lÞch sö ng­êi M«ng Cæ. Nh×n vµo bøc tranh ta thÊy cã hai phÇn tranh vµ ba ®o¹n ch÷ gi¶i thÝch c¸c h×nh vÏ, nh»m giíi thiÖu søc m¹nh, tæ chøc qu©n ®éi, trang bÞ vò khÝ, chiÕn thuËt vµ c¸ch ®¸nh cña ng­êi M«ng Cæ. H×nh trªn cïng, giíi thiÖu ®éi qu©n x©m l­îc M«ng Cæ chiÕn ®Êu trªn l­¬ng ngùa víi vò khÝ chñ yÕu lµ ngän gi¸o vµ cung tªn. Trªn c¸c vò khÝ, binh sÜ M«ng Cæ buéc d¶i v¶i víi nhiÒu mµu s¾c, phÊp phíi bay trong giã, thÓ hiÖn c¸c chiÕn binh ®ang x«ng pha trËn m¹c. H×nh d­íi thÓ hiÖn chiÕn thuËt, c¸ch ®¸nh vµ søc m¹nh cña kÞ binh M«ng Cæ: "Qu©n M«ng Cæ rÊt thiÖn chiÕn. Qu©n M«ng Cæ ®Æc biÖt biÕt lîi dông ®iÒu kiÖn, hµnh ®éng nhanh chãng, mÉn tiÖp cña kÞ ®éi. VÒ ®¸nh trËn, hä lîi ë d· chiÕn, kh«ng thÊy lîi kh«ng tiÕn qu©n ..Tr¨m qu©n kÞ quay vßng cã thÓ bäc ®­îc v¹n ng­êi, ngh×n qu©n kÞ t¶n ra, cã thÓ dµi ®Õn tr¨m dÆm ... §Þch ph©n tÊt ph©n, ®Þch hîp tÊt hîp, cho nªn kÞ ®éi lµ ­u thÕ cña hä, hoÆc xa hoÆc gÇn, hoÆc nhiÒu hoÆc Ýt, hoÆc tô hoÆc t¸n, hoÆc hiÖn hoÆc Èn, ®Õn nh­ trªn trêi r¬i xuèng, ®i nh­ chíp giËt". Víi ®éi qu©n m¹nh mÏ ®ã, Thµnh C¸t T­ H·n vµ nh÷ng ng­êi kÕ tôc ®· liªn tiÕp më c¸c cuéc chiÕn tranh x©m l­îc, chinh phôc thÕ giíi. Vã ngùa qu©n M«ng Cæ ®i ®Õn ®©u nhµ cöa ®æ n¸t, thµnh tr× tan hoang, nh©n d©n bÞ giÕt hoÆc bÞ b¾t lµm n« lÖ ®Õn ®ã.
	Ph­¬ng ph¸p sö dông.
	H×nh 29 ®­îc sö dông khi d¹y môc I, ý 1 - ¢m m­u x©m l­îc §¹i ViÖt cña M«ng Cæ. Tr­íc hÕt, GV h­íng dÉn HS quan s¸t toµn bé bøc tranh, tõ tr¸i qua ph¶i, tõ trªn xuèng d­íi vµ gîi më b»ng mét sè c©u hái:
	Quan s¸t bøc tranh, em thÊy cã nh÷ng h×nh ¶nh g×? Qua ®ã cho thÊy qu©n M«ng Cæ chñ yÕu lµ lùc l­îng nµo? Nh÷ng h×nh vÏ trong tranh nãi lªn ®iÒu g×? (thÓ hiÖn søc m¹nh cña qu©n M«ng Cæ) ...
	Trªn c¬ së HS th¶o luËn, GV bæ sung vµ chèt l¹i nh÷ng ý c¬ b¶n theo néi dung trªn.
	H×nh 30 - L­îc ®å diÔn biÕn cuéc kh¸ng chiÕn lÇn thø nhÊt chèng qu©n Mong Cæ (1258)
	Néi dung:
	Th¸ng 1 - 1258, ba v¹n qu©n M«ng Cæ do Ngét L­¬ng Hîp Thai chØ huy tiÕn vµo x©m l­îc n­íc ta. Qu©n giÆc theo ®­êng s«ng Thao tiÕn xuèng B¹ch H¹c (ViÖt Tr× - Phó Thä), råi tiÕn vÒ vïng B×nh LÖ Nguyªn (VÜnh Phóc). T¹i ®©y, qu©n ta do TrÇn Th¸i T«ng chØ huy ®· chiÕn ®Êu hÕt søc dòng c¶m. Nh­ng tr­íc thÕ giÆc ®ang m¹nh, qu©n ta chñ ®éng rót lui theo s«ng Cµ Lå vÒ Phñ Lç, råi tiÕp tôc rót khái kinh thµnh Th¨ng Long, xu«i theo s«ng Thiªn M¹c vÒ vïng Thiªn Tr­êng (Nam §Þnh) ®Ó b¶o toµn lùc l­îng.
	Khi giÆc trµn vµo Th¨ng Long th× phè ph­êng ®· v¾ng lÆng, kh«ng mét bãng ng­êi, kh«ng mét h¹t thãc, v× nh©n d©n ®· thùc hiÖn kÕ "thanh d·" (v­ên kh«ng, nhµ trèng). Chóng ®iªn cuång c­íp ph¸, nh­ng t×nh thÕ ngµy cµng nguy khèn. Tr­íc t×nh h×nh ®ã, ta më cuéc ph¶n c«ng lín ë §«ng Bé §Çu (bÕn S«ng Hång, ë phè Hµng Than, Hµ Néi ngµy nay). Ngµy 29 - 1 - 1258, qu©n M«ng Cæ bÞ ®¸nh bËt ra khái thµnh Th¨ng Long. Trªn ®­êng rót ch¹y, chóng bÞ qu©n ®éi nhµ TrÇn truy kÝch. §Õn vïng Quy Ho¸ (Yªn B¸i, Lµo Cai) bÞ d©n binh cña Hµ Bæng chÆn ®¸nh, khiÕn ng­êi, ngùa chÕt ngæn ngang. Qu©n giÆc ho¶ng lo¹n th¸o ch¹y vÒ n­íc. Cuéc kh¸ng chiÕn kÕt thóc th¾ng lîi trong vßng ch­a ®Êy mét th¸ng.
	Ph­¬ng ph¸p sö dông.
	L­îc ®å diÔn biÕn cuéc kh¸ng chiÕn lÇn thø nhÊt chèng qu©n M«ng Cæ (1258) ®­îc sö dông khi d¹y môc I, ý 2 -Nhµ TrÇn chuÈn bÞ vµ tiÕn hµnh kh¸ng chiÕn chèng qu©n M«ng Cæ. GV cÇn vÏ phãng to l­îc ®å theo ®óng yªu cÇu cña b¶n ®å lÞch sö, hoÆc sö dông l­îc ®å cã s½n. Khi sö dông, GV giíi thiÖu toµn bé l­îc ®å, gi¶i thÝch cho HS n¾m ®­îc c¸c kÝ hiÖu trªn l­îc ®å, yªu cÇu HS quan s¸t, kÕt hîp víi phÇn kªnh ch÷ trong SGK, gîi më b»ng mét sè c©u hái ®Ó HS t×m hiÓu:
	Trªn c¬ së ý kiÕn ph¸t biÓu cña HS, GV t­êng thuËt chèt l¹i (nh­ néi dung trªn). KÕt thóc, GV cã thÓ cho HS th¶o luËn: "V× sao qu©n M«ng Cæ m¹nh mµ vÉn bÞ qu©n ta ®¸nh b¹i?". NÕu thêi gian kh«ng cho phÐp, GV cã thÓ t­êng thuËt diÔn biÕn cña cuéc kh¸ng chiÕn th«ng qua l­îc ®å, sau ®ã cho HS th¶o luËn nguyªn nh©n th¾ng lîi cña cuéc kh¸ng chiÕn (chuÈn bÞ chu ®¸o, cã quyÕt t©m cao, kÕ s¸ch ®óng ...)
	H×nh 31 - L­îc ®å diÔn biÕn cuéc kh¸ng chiÕn lÇn thø hai chèng qu©n Nguyªn (1285)
	Néi dung 
	Cuèi th¸ng 1 - 1285, kho¶ng 50 v¹n qu©n Nguyªn do Tho¸t Hoan lµm tæng chØ huy theo hai ®­êng trµn vµo x©m l­îc n­íc ta. PhÝ b¾c, qu©n thuû xu«i theo ®­êng S«ng Hång vµ qu©n bé qua Chi L¨ng tiÕn vÒ Th¨ng Long; phÝa nam, Tao §« tõ Chiªm Thµng tiÕn lªn mÆt nam cña §¹i ViÖt (kÝ hiÖu b»ng c¸c mòi tªn ®en trªn l­îc ®å). ThÕ giÆc rÊt m¹nh. Sau mét sè trËn chiÕn ®Êu chÆn giÆc ë vïng biªn giíi (kÝ hiÖu b»ng mòi tªn xanh trªn l­îc ®å), TrÇn Quèc TuÊn cho qu©n lui vÒ V¹n KiÕp (ChÝ Linh, H¶i D­¬ng). Tr­íc thÕ giÆc m¹nh, qu©n TrÇn tiÕp tôc thùc hiÖn kÕ "v­ên kh«ng nhµ trèng", rót lui khái Th¨ng Long vÒ Thiªn Tr­êng (Nam §Þnh). Gièng nh­ lÇn tr­íc, qu©n Tho¸t Hoan kÐo vµo Kinh thµnh Th¨ng Long v¾ng lÆng, nªn chóng kh«ng d¸m ë trong thµnh mµ ph¶i dùng doanh tr¹i ë phÝa b¾c S«ng Hång.
	Lóc nµy, Tho¸t Hoan më cuéc tÊn c«ng lín xuèng phÝa nam, Toa §« ®­îc lÖnh tõ Ch¨m-pa ®¸nh ra NghÖ An - Thanh Ho¸, t¹o thÕ "hai gäng k×m" hßng tiªu diÖt qu©n chñ lùc cña ta. T×nh thÕ v« cïng c¨ng th¼ng, TrÇn Quèc TuÊn h¹ lÖnh cho qu©n tiÕp tôc rót lui ®Î cñng cè lùc l­îng vµ chuÈn bÞ ph¶n c«ng khi cã thêi c¬. BÞ thÊt b¹i trong ©m m­u b¾t sèng vua TrÇn vµ tiªu diÖt qu©n chñ lùc cña ta, Tho¸t Hoan cho qu©n lui vÒ Th¨ng Long. Thêi gian qua, qu©n ®Þch l©m vµo t×nh tr¹ng thiÕu l­¬ng thùc trÇm träng.
	Th¸ng 5 - 1285, nhËn thÊy thêi c¬ d· ®Õn, TrÇn Quèc TuÊn h¹ lÖnh cho qu©n ta tæng ph¶n c«ng quyÕt liÖt. T¹i T©y KÕt, Hµm Tö, C­¬ng D­¬ng, qu©n ta ®¸nh giÆc tan tµnh. Nh©n ®µ th¾ng lîi, ta tiÕn th¼ng vÒ gi¶i phãng Th¨ng Long. Qu©n giÆc ho¶ng lo¹n th¸o ch¹y, bÞ qu©n ta chÆn ®¸nh kh¾p n¬i, ®Æc biÖt ë V¹n KiÕp, qu©n ®Þch r¬i vµo trËn ®ia phôc kÝch cña ta, x¸c giÆc chÕt ngæn ngang. T¹i Phï Ninh, Chi L¨ng, Kh¶ Li ... qu©n giÆc tiÕp tôc bÞ phôc kÝch vµ tiªu diÖt. Tho¸t Hoan ph¶i chui vµo èng ®ång, b¾t lÝnh khiªng qua biªn giíi ®Ó tho¸t th©n. Lóc nµy, Toa §« ë phÝa nam kh«ng hay biÕt g×, kÕo qu©n tõ Ch©u ¸i (Thanh Ho¸) ra Th¨ng Long bÞ phôc kÝch ë T©y KÕt, Toa §« bÞ chÐm ®Çu. Nh­ vËy, sau hai th¸ng liªn tôc ph¶n c«ng, h¬n 50 v¹n qu©n Nguyªn bÞ ®¸nh tan tµnh. Cuéc kh¸ng chiÕn chèng qu©n Nguyªn lÇn thø hai th¾ng lîi rùc rì.
	Ph­¬ng ph¸p sö dông
	L­îc ®å diÔn biÕn cuéc kh¸ng chiÕn lÇn thø hai chèng qu©n Nguyªn (1285) ®­îc sö dông khi d¹y môc II, ý 3 - DiÔn biÕn vµ kÕt qu¶ cña cuéc kh¸ng chiÕn. §Ó tiÖn cho HS theo dâi, GV cÇn phãng to l­îc ®å trong SGK (theo ®ïng yªu cÇu cña b¶n ®å lÞch sö), hoÆc sö dông l­îc ®å cã s½n. khi sö dông GV giíi thiÖu kh¸i qu¸t l­îc ®å; yªu cÇu HS quan s¸t l­îc ®å, kÕt hîp víi SGK ®rr th¶o luËn mét sè c©u hái do gi¸o viªn ®­a ra.
	Sau khi HS trao ®æi, GV t­êng thuËt chèt l¹i (theo néi dung trªn). KÕt thóc, GV cho HS th¶o luËn vÒ nguyªn nh©n th¾ng lîi cu¶ cuéc kh¸ng chiÕn chèng qu©n Nguyªn lÇn thø hai. NÕu thêi gian kh«ng cho phÐp, GV cã thÓ t­êng thuËt diÔn biÕn cña cuéc kh¸ng chiÕn trªn l­îc ®å vµ sau ®ã cho HS th¶o luËn c¸hc ®¸nh cña ta vµ nguyªn nh©n th¾ng lîi cña cuéc kh¸ng chiÕn.
	H×nh 32- L­îc ®å diÔn biÕn cuéc kh¸ng chiÕn lÇn thø ba chèng qu©n Nguyªn (1287 - 1288)
	Néi dung
	Sau hai lÇn x©m l­îc §¹i ViÖt ®Òu thÊt b¹i, vua Nguyªn cµng tøc giËn nªn quyÕt t©m ®¸nh §¹i ViÖt lÇn thø ba ®Ó tr¶ thï. Cuèi n¨m 1287, qu©n giÆc chia lµm hai ®­êng tiÕn vµo n­íc ta. Qu©n bé gåm 50 v¹n qu©n do Tho¸t Hoan chØ hu v­ît qua biªn giíi vµo L¹ng S¬n, råi tiÕn xuèng phÝa nam (kÝ hiÖu b»ng mòi tªn ®en trªn l­îc ®å). BÞ qu©n ta chÆn ®¸nh ë nhiÒu n¬i, nh­ng chóng vÉn ®Õn xuèng V¹n KiÕp, x©y dùng c¨n cø vµ chñ tr­¬ng ®¸nh l©u dµi viíi ta. §ång thêi ®¹o qu©n thuû gåm 600 chiÕn thuyÒn do ¤ M· Nhi chØ huy, theo ®­êng biÓn qua V©n §ån tiÕn vµo n­íc ta. Phã t­¬ngd TrÇn Kh¸nh D­ mang qu©n chÆn ®¸nh nh­ng bÞ thÊt b¹i, qu©n giÆc hïng hæ tiÕn qua s«ng B¹ch §»ng, héi qu©n víi Tho¸t Hoan ë V¹n KiÕp.
	§o¸n biÕt ®oµn thuyÒn l­¬ng cña giÆc thÕ nµo còng ®Õn sau, TrÇn Kh¸nh D­ chuÈn bÞ lùc l­îng tæ chøc trËn phôc kÝch míi. Qu¶ nhiªn, sau mÊy ngµy, ®oµn thuyÒn l­¬ng cña giÆc do Tr­êng V¨n Hæ chØ huy nÆng nÒ tiÕn qua V©n §ån. §îi cho qu©n ®Þch lät vµo trËn ®Þa phôc kÝch, TrÇn Kh¸nh D­ h¹ lÖnh cho qu©n tõ nhiÒu phÝa ®æ ra ®¸nh rÊt d÷ déi. PhÇn lín thuyÒn ®Þch bÞ ®¾m, sè cßn l¹i bÞ ta chiÕm.
	Chê m·i kh«ng thÊy thuyÒn l­¬ng ®Õn V¹n KiÕp, th¸ng 2 - 1288, Tho¸t Hoan xua qu©n tiÕn ®¸nh Th¨ng Long. Gièng nh­ hai lÇn tr­íc, Th¨ng Long v¾ng lÆng. §¹i qu©n cña Tho¸t Hoan r¬i vµo t×nh c¶nh khèn quÉn, chóng ph¶i rót vÒ V¹n KiÕp. Thêi gian tr«i qua, qu©n giÆc l©m vµo thÕ bÞ c« lËp, thiÕu l­¬ng thùc, thêi tiÕt xÊu ... nªn buéc ph¶i rót vÒ n­íc. Trªn ®­êng rót qu©n, chóng r¬i vµo trËn ®Þa phôc kÝch cña ta ë s«ng B¹ch §»ng.
	Ph­¬ng ph¸p sö dông
	L­îc ®å diÔn biÕn cuéc kh¸ng chiÕn lÇn thø ba chèng quan Nguyªn (1287 - 1288) ®­îc sö dông khi d¹y häc môc III, ý 1 - Nhµ Nguyªn x©m l­îc §¹i ViÖt vµ ý 2 - TrËn V©n §ån tiªu diÖt ®o¹n thuyÒn l­¬ng cña Tr­¬ng V¨n Hæ. GV phãng to l­îc ®å, hoÆc sö dông l­îc ®å cã s½n (nÕu cã). Khi sö dông, GV gi¶i thÝch hÖ thèng ký hiÖu trªn l­îc ®å; dùa vµo l­îc ®å kÕt hîp miªu t¶, l­îc thuËt diÔn biÕn cuéc kh¸ng chiÕn. NÕu cã thêi gian, GV nªn gîi më mét sè c©u hái ®Ó HS th¶o luËn:
	Qu©n Nguyªn trµn vµo n­íc ta theo ®­êng nµo, thÕ giÆc ra sao? Em h·y cho biÕt ý ®å tiÕn qu©n cña giÆc. Ta ®· tiªu diÖt ®oµn thuyÒn l­¬ng cña ®Þch ë ®©u? ý nghÜa cña chiÕn th¾ng ®ã. Sau trËn V©n §ån, t×nh thÕ qu©n Nguyªn nh­ thÕ nµo?
	Sau khi HS ph¸t biÓu, GV l­îc chèt l¹i nh÷ng néi dung c¬ b¶n nh­ trªn.
	 H×nh 33 - L­îc ®å chiÕn th¾ng B¹ch §»ng - n¨m 1288.
	Néi dung
	Nh×n vµo l­îc ®å ta thÊy, B¹ch §¶ng lµ con s«ng lín, do s«ng §¸ B¹c, s«ng Gi¸ vµ nhiÒu nh¸nh kh¸c ®æ vµo. Lßng s«ng réng mªnh m«ng, bªn ph¶i cã d·y nói ®¸ v«i Trµng Kªnh ¨n s¸t ra bê s«ng, bªn tr¸i lµ rõng um tïm. N¾m ®­îc kÕ ho¹ch rót qu©n cña ®Þch, TrÇn Quèc TuÊn huy ®éng qu©n d©n ®Ïo nhän cäc gâ (lim, t¸u), råi bÞt s¾t ë ®Çu cäc, ®em c¾m xuèng lßng s«ng t¹o thµnh trËn ®Þa cäc ngÇm khæng lå. Thuû qu©n cña ta mai phôc trong c¸c nh¸nh vµ vòng s«ng; bé binh giÊu kÝn trong nói ®¸ Trµng Kªnh vµ rõng rËm bªn tr¸i s«ng B¹ch §»ng; ®¹i qu©n do vua TrÇn vµ TrÇn Quèc TuÊn chØ huy s½n sµng tiÕp øng cho trËn quyÕt chiÕn l­îc.
	S¸ng sím 9-4-1288, ®oµn thuyÒn giÆc do ¤ M· Nhi chØ huy, cã bé binh hé tèng tõ V¹n KiÕp tiÕn ra cöa s«ng B¹ch §»ng vÒ n­íc. Mét ®éi thuyÒn cña ta ra khiªu chiÕn , råi vê thua ch¹y. ¤ M· Nhi ra lÖnh cho qu©n ®uæi theo. Khi qu©n ®Þch lät vµo trËn ®Þa mai phôc, qu©n ta bÊt ngê quay l¹i ph¶n c«ng. Cïng lóc ®ã n­íc triÒu rót xuèng, thuyÒn ®Þch bÞ dån vÒ b·i cäc ngÇm, mét sè va vµo cäc nhän vì vµ ®¾m. Qu©n ta tõ hai bê s«ng ®æ ra ®¸nh, nh÷ng bÌ löa ®­îc phãng vµo ®èt ch¸y thuyÒn ®Þch. §ång thêi, hµng tr¨m chiÖc thuyÒn cña ta tõ c¸c nh¸nh s«ng nhÊt lo¹t lao tíi. Qu©n ®Þch kh«ng të tay kÞp, chÕt rÊt nhiÒu. ChiÒu tèi, toµn bé thuû qu©n ®Þch bÞ tiªu diÖt, ¤ M· Nhi, Phµn TiÕp ... bÞ b¾t sèng. ChiÕn th¾ng B¹ch §»ng lµm qu©n ®Þch khiÕp sî, ph¶i tõ bá méng x©m l­îc n­íc ta.
	Ph­¬ng ph¸p sö dông.
	L­îc ®å chiÕn th¾ng B¹ch §»ng - n¨m 1288 ®­îc sö dông khi