Chuyên đề Ảnh hưởng văn học dân gian với văn học viết Việt Nam

 UÛY BAN NHAÂN DAÂN TÆNH PHUÙ YEÂN
SÔÛ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO 
----- – & — -----



 	

 

 AÛNH HÖÔÛNG VAÊN HOÏC DAÂN GIAN 
VÔÙI VAÊN HOÏC VIEÁT VIEÄT NAM 



















Ngöôøi thöïc hieän: ÑAËNG THÒ HOÀØNG ÑAØO
Ñôn vò: TRÖÔØNG THPT CHUYEÂN LÖÔNG VAÊN CHAÙNH 








TPTuy hoøa, 5 /2008

 
A. MÔÛ ÑAÂÀU:
“Töø ngaøy aên phaûi mieáng traàu
Mieäng aên moâi ñoû, daï saàu ñaêm chieâu
Bieát laø thuoác daáu hay buøa yeâu
Laøm cho thieáp phaûi nhieàu ñieàu xoùt xa
Laøm cho queân meï queân cha
 Laøm cho queân cöûa queân nhaø
Laøm cho queân caù döôùi ao
Queân traêng döôùi nöôùc, queân sao treân trôøi”
Baøi ca dao laø moät trong nhöõng baøi ca dao thuoäc chuû ñeà ca dao yeâu thöông, tình nghóa, maø cuï theå hôn laø moät tình yeâu trong saùng nhöng cuõng pha chuùt haøi höôùc, laõng maïn giöõa ñoâi trai gaùi. Nhaø thô Xuaân Dieäu ñaõ noùi: “Khoâng chôø ñôïi thô chính quy, thô chuyeân nghieäp dieãn taû hoä mình, nhöõng ngöôøi lao ñoäng ñaõ theá kæ naøy qua theá kækhaùc, dieãn taû tröïc tieáp loøng yeâu thöông, söôùng vui, ñau khoå” (Saùch Ngöõ vaên 10NC, trang 102). Nhö vaäy, töø tröôùc luùc “thô chính quy, thô chuyeân nghieäp” ra ñôøi thì nhöõng ngöôøi lao ñoäng gôûi gaém caû tình caûm, öôùc mô laãn khaùt voïng vaøo trong nhöõng vaàn ca dao ngaén nguûi nhöng laïi xuùc tích, haøm chöùa nhieàu ñieàu. Ca dao, hay noùi caùch khaùc laø vaên hoïc daân gian, ñaõ coù moät choã ñöùng raát quan troïng trong ñôøi soáng tinh thaàn caàn ñöôïc boäc loä cuûa ngöôøi bình daân, ñoùng moät vai troø khaù lôùn trong vieäc pheâ phaùn xaõ hoäi phong kieán – nöûa thöïc daân, leân aùn giai caáp thoáng trò aùp böùc, boùc loät nhaân daân. Vaäy töø khi “thô chính quy, thô chuyeân nghieäp” chính thöùc ra ñôøi töø khoaûng theá kæ thöù X thì noù ñaõ giuùp cho ngöôøi bình daân “dieãn taû tröïc tieáp loøng yeâu thöông, vui söôùn, ñau khoå” hay chöa? Lieäu vaên hoïc daân gian coù coøn ñoùng vai troø quan troïng, hay noùi ñuùng hôn coù coøn aûnh höôûng ñeán vaên hoïc vieát nöõa hay khoâng? Coù coøn xöùg ñaùng laø “boä saùch giaùo khoa veà cuoäc soáng” ñeå caùc taùc giaû vaên hoïc vieát hoïc taäp hay khoâng?
I. Vaên hoïc daân gian trong tieán trình vaên hoïc daân toäc:
- Trong tieán trình vaên hoïc daân toäc, vaên hoïc daân gian ra ñôøi töø raát sôùm, nhöõng thaàn thoaïi, nhöõng truyeàn thuyeát töø thuôû laïp nöôùc ñeán nay (Vaên Lang, AÂu LaÏc) thuoäc vaøo haøng di saûn coå xöa nhaát trong neàn vaên hoïc daân toäc ñaõ minh chöùng cho söï ra ñôøi cuûa vaên hoïc daân gian.
- Vaø khi vaên hoïc vieát ra ñôøi thì vaên hoïc daân gian vaãn tieáp tuïc phaùt trieån beân caïnh ngöôøi bình daân, aûnh höôûng khoâng nhoû ñeán caùc taàng lôùp tri thöùc cuûa vaên hoïc vieát. Trong suoát tieán trình aáy, vaên hoïc daân gian vaãn gaén boù vôùi ñôøi soáng vaø tö töôûng “dieãn taû tröïc tieáp loøng yeâu thöông, söôùng vui, ñau khoå” cuûa quaàn chuùng lao ñoäng ñoâng ñaûo trong xaõ hoäi.
- Vaên hoïc daân gian Vieät Nam coù noäi dung phong phuù, phaûn aùnh cuoäc soáng theå hieän lyù töôûng xaõ hoäi vaø ñaïo ñöùc cuûa nhaân daân lao ñoäng caùc daân toäc cung caáp tri thöùc coù ích veà töï nhieân vaø xaõ hoäi, baûo toàn vaø phaùt huy nhöõng truyeàn thoáng toát ñeïp, chöùa ñöïng caû moät kho taøng caùc truyeàn thoáng ngheä thuaät daân toäc.
II. Vaên hoïc daân gian coù moät vò trí vaø vai troø nhö theá naøo ñoái vôùi vaên hoïc vieát?
- “ÔÛ Vieät Nam, vaên hoïc daân gian coù vò trí vai troø raát quan. Trong haøng nghìn naêm Baéc thuoäc vaø ôû caùc thôøi kì daân toäc chöa coù chöõ vieát hoaëc chöõ vieát chöa phoå caäp, vaên hoïc daân gian ñaõ ñoùng goùp to lôùn trong vieäc gìn giöõ, maøi giuõa vaø phaùt trieån ngoân ngöõ daân toäc saâu saéc vaø nhöõng saùng taïo ngheä thuaät ñoäc ñaùo, taøi hoa cuûa vaên hoïc daân gian coù taùc ñoäng maïnh meõ ñoái vôùi söï hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa vaên hoïc vieát töø noäi dung ñeán hình thöùc” (Saùch NV 10 naâng cao, taäp trung I trang 6). Töø thuôû nghìn naêm Baéc thuoäc, vaên hoïc daân gian ñaõ coù moät vò theá quan troïng trong ñôøi soáng tinh thaàn cuûa quaàn chuùng lao ñoäng khi chöõ vieát “chöa coù hoaëc chöa phoå caäp”, vaên hoïc daân gian ñaõ “gìn giöõ, maøi giuõa vaø phaùt trieån ngoân ngöõ daân toäc”, nuoâi döôõng taâ hoàn nhaân daân”. Bôõi coù moät vò trí nhö theá neân vaên hoïc daân gian coù vai troø nhö “ngöôøi dieãn taû hoä” tình caûm laãn tö töôûng cuûa nhaân daân lao ñoäng. Töông truyeàn, tröôùc khi dieãn ra cuoäc khôûi nghóa Hai Baø Tröng (naêm 40), Baø Tröng Traéc ñaõ ñoïc theà, veà sau ñöôïc vieát thaønh thô:
“Moät xin röûa saïch nöôùc thuø
Hai xin ñem laïi nghieäp xöa hoï Huøng
Ba keûo oan öùc loøng choàng
Boán xin veïn sôû coâng leânh naøy”
Boán caâu thô treân ñöôïc trích töø “Tieân Nam ngöõ luïc, aùng söû ca daân gian theá kæ XVII” ñaõ theå hieän ñöôïc muïc ñích cuûa cuoäc khôûi nghóa Hai Baø Tröng laø “ñeàn nôï nöôùc, traû thuø nhaø”, queùt saïch boïn xaâm löôïc Haùn ra khoûi nöôùc AÂu Laïc vaø ñeå nhôù veà lôøi theà nguyeän cuûa baø, nhaân daân ñaõ goùi goïn trong boán caâu thô. Chaû theá maø ñeán Leâ Vaên Hö, nhaø söû hoïc theá kit XIII, cuõng phaûi khen raèng “Tröng Traéc, Tröng Nhò laø phuï nöõ, hoâ moät tieáng maø caùc quaän Giao Chæ, Cöûu Chaân, Nhaät Nam, Hôïp Phoá cuøng 65 thaønh ôû tænh ngoaïi ñeàu höôûng öùng, vieäc döïng nöôùc xöng vöông deã nhö trôû baøn tay, coù theå thaáy hình theá ñaát Vieät ta ñuû döïng ñöôïc nghieäp Baù vöông”!


III AÛnh höôûng cuûa vaên hoïc daân gian ñoái vôùi vaên hoïc vieát:
- “Tính nhaân daân, tính daân toäc saâu saéc vaø nhöõng saùng taïo ngheä thuaät ñoäc ñaùo, taøi hoa vaên hoïc daân gian coù taùc ñoäng maïnh meõ ñoái vôùi söï hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa vaên hoïc vieát töø noäi dung ñeán hình thöùc”. Vaên hoïc daân gian ra ñôøi sôùm hôn vaên hoïc vieát nhöng laïi toàn taïi song song vôùi vaên hoïc vieát, truyeàn cho vaên hoïc vieát moät söùc soáng môùi, taëng cho ngöôøi ñoïc nhöõng baøi vieát, taùc phaåm coù söùc lay ñoäng tình caûm ngöôøi bình daân. Coù nhieàu taùc phaåm vaên hoïc vieát baèng chöõ Noâm hay chöõ quoác ngöõ sôû dó coù söùc toàn taïi laâu daøi laø bôõi ñöôïc phoå caäp roäng raõi trong caùc taàng lôùp nhaân daân moät phaàn do taùc giaû tieáp thu moät caùch saùng taïo giaù trò noäi dung vaø kinh nghieäm ngheä thuaät cuûa vaênhoïc daân gian. Vaø trong söï nghieäp xaây döïng neàn vaên hoïc ñaäm ñaø baûn saéc daân toäc hieän nay thì vaên hoïc daân gian vaãn luoân ñöôïc coi laø moät nguoàn nöôùc voâ taän cho söï saùng taïo ngheä thuaät. Vaên hoïc daân gian gioáng nhö moät ngöôøi anh song sinh cuûa vaên hoïc vieát, vì sinh ra tröôùc cho neân chòu moät ít “gian khoå” laø leõ ñöông nhieân. Vaø vì “sinh sau ñeû muoän” töø vaên hoïc daân gian. Vì theá, moät soá trí thöùc cuûa vaên hoïc vieát (nhö Nguyeãn Traõi, Nguyeãn Du, Hoà Xuaân Höông…) ñaõ saùng taùc nhöõng taùc phaåm ñeå ñôøi laø nhôø moät phaàn tö töôûng vaø sinh hoaït gaàn guõi vôùi nhaân daân lao ñoäng, hieåu vaø vaän duïng moät caùch taøi tình ngoân ngöõ mang tính bình daân.
1. Tìm hieåu söï aûnh höôûng cuûa vaên hoïc daân gian trong caùc taùc phaåm cuûa Nguyeãn Du: 
“Hoïc nhö moïi ngöôøi, thu hoaïch nhö taát caû ngöôøi thu hoaïch ca dao, hoïc tính giai caáp trong ñoù, hoïc laäp tröôøng cuûa nhöõng ngöôøi lao ñoäng, hoïc caùi hieän thöïc cuûa vieäc ñôøi qua maáy nghìn naêm trong ñoù hoïc caùc töông quan xaõ hoäi, hoïc caùc töông quan nam nöõ trong caùc cheá ñoä cuõ, hoïc teân ñaát, teân nöôùc, teân sao, teân caù, teân chim muoâng, teân hoa coû… hoïc maùu vaø moà hoâi, nöôùc maét vaø nuï cöôøi cuûa nhöõng con ngöôøi… Nhöng noùi heïp hôn, caùc nhaø thô hoïc ñöôïc thô ôû trong ca dao” (Xuaân Dieäu) “Caùc nhaø thô hoïc nhöõng gì ôû ca dao?” (taïp chí Vaên hoïc, soá 1-1967). Nhö vaäy, nhaø thô Xuaân Dieäu muoán caùc nhaø thô theá heä sau hoïc taäp taát caû nhöõng gì coù theå hoïc ñöôïc töø ca dao, töø nhöõng caùi ñôn giaûn nhaát “teân ñaát, teân nöôùc, teân sao, teân caù, teân chim muoâng, teân hoa coû” cho ñeán nhöõng caùi phöùc taïp “hoïc tính giai caáp, hoïc laäp tröôøng, hoïc caùi hieän thöïc cuûa vieäc ñôøi…”
- Nhôø coù cuoäc soáng phieâu baït nhieàu naêm treân ñaát Baéc (1786-1796) roài veà ôû aån taïi queâ noäi Haø Tónh (1796-1802), neân Nguyeãn Du coù ñöôïc voán kieán thöùc saâu roäng, am hieåu vaên hoaù daân toäc vaø vaên chöông Trung Quoác. Cuoäc ñôøi töøng traûi, ñi nhieàu, tieáp xuùc nhieàu ñaõ taïo cho Nguyeãn Du moät voán soáng phong phuù vaø nieàm thoâng caûm saâu saéc vôùi nhöõng ñau khoå cuûa nhaân daân. Söï ngieäp vaên hoïc cuûa Nguyeãn Du goàm nhöõng taùc phaåm coù giaù trò baèng chöõ Haùn laãn chöõ Noâm nhöng taùc phaåm maø oâng daønh nhieàu thôøi gian vaø taâm söùc nhaát laø “Truyeän Kieàu” laø söï keát tinh thaønh töïu ngheä thuaät vaên hoïc daân toäc treân caùc phöông tieän ngoân ngöõ, theå loaïi. Vôùi “Truyeän Kieàu”, ngoân ngöõ vaên hoïc daân toäc vaø theå thô luïc baùt ñaõ ñaït ñeán ñænh cao röïc rôõ, theá neân taùc phaåm ñöôïc löu truyeàn roäng raõi vaø coù söùc chinh phuïc lôùn ñoái vôùi moïi taàng lôùp ñoäc giaû laø leõ ñöông nhieân!
- Tröôùc tieân, toâi xin maïn pheùp ñöôïc ñöa moïi ngöôøi quay trôû veà quaù khöù cuûa Nguyeãn Du, caùi thôøi kì maø xaõ hoäi phong kieán ñaõ daàn suy yeáu nhöng coøn ñuû söùc ñeå ngöïc trò con ngöôøi. Nhöõng boïn quan laïi ñaïi thaàn mieäng noùi nhaân nghóa nhöng laïi khoân kheùo:
	“Khoâng loä vuoát nanh cuøng noïc ñoäc
	Maø xeù thòt ngöôøi nhai ngoït xôùt!”
Caû “Truyeän Kieàu” laø moät baûn caùo traïng caùi xaõ hoäi phong kieán aùp böùc; naøng Thuyù Kieàu taøi tình xinh ñeïp, thanh quí bò ñem baùn nhö moùn haøng, nhö thuù vaät ñaét tieàn naøo ñoù. Maõ Giaùm Sinh ñeán mua ñaõ taøn nhaãn:
“Coø keø theâm bôùt moät hai
Giôø laâu ngaõ giaù vaøng ngoaøi boán traêm”
Thì mò Baïc Haïnh ñem Kieàu baùn ñi coøn taøn nhaãn hôn:
“Xem ngöôøi ñònh giaù vöøa roài
Moái haøng moät ñaõ ra möôøi, thì buoâng!”
(Tröôùc khi “buoâng” thì phaûi naém thaät chaët! Moät voán boán lôøi, naêm lôøi, saùu lôøi, baûy lôøi vaãn khoâng buoâng. Moät möôøi lôøi, töùc thì buoâng ra khoâng chuùt quyeán luyeán, khoâng thöông tieác!)
- Caâu chuyeän veà cuoäc ñôøi coâ Kieàu laø moät hieän thöïc vó ñaïi, laø moät cuoán tieåu söû cuûa moät xaõ hoäi thoái naùt. Sau caûnh vu oan, tra taán, hoái loä vôõ loøng laø moät daây keùo theo nhöõng oan khoác, caûnh buoân ngöôøi, caûnh laøm gaùi laàu xanh, ñaùnh ñaäp, caûnh löøa gaït moät phuï nöõ, caûnh ñaùnh ghen laï ñôøi, caûnh löøa gieát moät anh huøng… Caùi xaõ hoäi gì maø “ñaàu traâu maët ngöôøi aøo aøo nhö soâi” maø “khoác quyû kinh thaàn moïc ra” coøn nhö “thaây voâ chuû beân soâng” thì baát keå ngaøy ñeâm, luùc naøo cuõng saün coù! Caùi uy quyeàn gì maø ngöôøi ta ñeán maùch cho moät vaøi tin töùc thì ñaõ “ñöùa thì vaû mieäng, ñöùa thì beû raêng” coát laäp thaâm möu veà sau! Caùi thöù “maët saét” Hoà Toân Hieán gì maø cuõng “ngaây vì tình” nguî trang baèng röôïu, khieán oâng tô hoàng phaûi ñoäng theo, vô laáy tô maø xe nhaêng xe nhít. Coøn ñoàng tieàn thì thaät ñaùng kinh tôûm, dính ñaày maùu vaø nöôùc maét cuûa ngöôøi löông thieän: Tuù BAØ “maùu tham heã thaáy hôi ñoàng laø meâ”, boïn quan laïi thì ñoøi traùm mieäng, nhaêng nhít nhö ñaùm ruoài nhaëng bu vaøo mieáng thòt:
“Laø gì caùi thoùi sai nha
Laøm cho khoác haïi chaúng qua vì tieàn”
Nhöõng muï Tuù Baø giôø ñaây khoâng coøn nöõa nhöng ai coù moät laàn ñoïc qua “Truyeän Kieàu” thì muï vaãn coù soáng maõi trong taâm trí ngöôøi ñoïc vôùi caùi côn noåi tam baønh coù moät khoâng hai cuøng caùi gioïng the thaù:
“Naøy naøy söï ñaõ giaû nhieân
Thoâi ñaø cöôùp soáng choàng mi ñi roài!”
Baûo raèng: ñi daïo laáy ngöôùi
Ñem veà röôùc khaùch kieám lôøi maø aên
Tuoàng voâ nghóa, ôû baát nhaân
Buoàn mình tröôùc ñaõ taàn maàn thöû chôi
Maøu hoà ñaõ maát ñi roài
(buø lu, buø loa) Thoâi thoâi voán lieáng ñi ñôi nhaø ma!
(nanh noïc) Con kia ñaõ baùn cho ta
Nhaäp gia phaûi cöù pheùp nhaø ta ñaây
Laõo kia coù giôû baøi baây
Chaúng vaêng vaøo maët maø maøy laïi nghe!
Côù sao chòu toát moät beà
(ñay nghieán) Gaùi tô maø ñaõ ngöùa ngheà sôùm sao!
“Phaûi laøm cho bieát pheùp ta!”
Chaäp bì tieân, raép saán vaøo ra tay!
Trôøi ñaát ôi! Tuù Baø noùi chöa ñaày nöûa phuùt maø boït meùp cuûa muï vaêng ra maõi ñeán ngaøn naêm! Töôûng nhö “möa bay” tôùi taáp vaøo maët aáy, muï noùi cöù nhö xeù raùch caû trang giaáy vieát cuûa Nguyeãn Du aáy! Tuy nhieân xaõ hoäi ta vaãn chöa dieät heát haïng ngöôøi aùy, chöùng cöù soáng dai khieán ngöôøi ta nhôù nhö in daùng ñieäu khoâng laãn vaøo ñaâu “Thoaét troâng nhôøn nhôït maøu da/AÊn chi cao lôùn ñaãy ñaø laøm sao” cuûa muï! Khoâng coøn coâ Hoaïn Thö trong caùi caùch sai tay chaân ñi ñoát nhaø, baét ngöôøi veà haønh haï nhöng caùi möu moâ cuûa muï thì quaû laø saâu saéc, khi ta côït nghó ñeán vaãn coøn “sôûn da gaø”. Nhaân vaät Hoaïn Thö laø moät saùng taïo thaät ly kì, thaät hieám coù nhöng laïi raát thaät! Nhöng neáu cuoäc ñôøi ta ñang xaây döïng khoâng coøn nhöõng anh Thuùc Sinh thì khoâng bao giôø coøn muï Hoaïn Thö! Caùi anh Thuùc Sinh sôï vôï, khoâng chuùt khí phaùch ñaøn oâng nhöng laïi toát buïng hieàn laønh. Coøn caùi teân “Sôû Khanh, thaät ñuùng vôùi caùi teân cuûa haén. Töø anh Sôû Khanh cöôõi ngöïa chuoàn maát trong “Truyeän Kieàu” ñeán nhöõng anh Sôû Khanh trong ñôøi thöôøng khoâng ñi ngöïa maø ñi boä, ñi xe ñaïp hay oâ toâ maø ngöôøi ta vaãn cöù nhôù caùi “Sôû Khanh ñaõ reõ daây cöông loái naøo!” Bôõi noù raát ñieån hình cho tính “anh huøng rôm” cuûa gaõ, chæ bieát ñaám ngöïc keâu thôøi nhöng roát cuoäc chæ laø caùi maét mo maø naøng Kieàu muoán lôø ñi.
Neáu noùi veà caùch söû duïng ngoân töø, ca dao , tuïc ngöõ moät caùch nhuaàn nhuyeãn trong taùc phaåm “Truyeän Kieàu” thì khoâng theå tìm ngöôøi thöù hai ngoaøi Nguyeãn Du. Toâi laáy ví dung trong ñoaïn trích” Chò Em Thuyù Kieàu”
“ Kieàu caøng saéc saûo maën maø
So beà taøi saéc laïi laø phaàn hôn
Laøm thu thuyû neùt xuaân sôn
Hoa ghen tha thaém lieåu hôøn keùm xanh
Moät hai nghieâng nöôùc nghieâng thaønh
Saéc ñaønh ñoøi moät taøi ñaønh hoaï hai”
Chæ trong saùu caâu thô maø Nguyeãn Du söû duïng moät ñieån tích vaø hai hình aûnh aån duï. Nguyeãn Du söû duïng ñieån tích “nghieâng nöôùc nghieâng thaønh” ñeå phuï hoaï laøm noåi baät veû ñeïp cuûa Thuyù Kieàu, khieán nöôøi ta cuõng phaûi say meâ ñeán noåi maát thaønh, maát nöôùc.
“Laøn thu thuyû, neùt xuaân sôn”, laïi moät hình aûnh aån duï mieâu taû veû ñeïp trôøi cho cuûa naøng, ñoâi maét ñeïp, trong saùng nhö nöôùc muøa thu, loâng maøy nhö neùt cuûa muøa xuaân. Chaû theá maø ñeán thieân nhieân cuõng phaûi “Hoa ghen”, “lieãu hôøn”. Caùc böùc tranh cuûa Nguyeãn Du mang caùi ñaëc tính vaø nhööïoc ñieåm cuûa vaên chöông coå ñieån: taû ngöôøi moät caùch tuyeät ñoái hoaù, taát phaûi ñeïp nhaát vaø taøi nhaát, ñaøn oâng thì vaên chöông neát ñaát, thoâng minh tính trôøi coøn ñaøn baø thì “saéc ñaønh ñoøi moät taøi ñaønh hoaï hai”. Tuy nhieân, Nguyeãn Du coù phoùng ñaïi veà noäi dung, maø hình thöùc vaên thì kieäm, ít lôøi nhieàu chaát theå neân ngöôøi ñoïc vaãn coøn thaáy phaûi chaêng.
Coøn Thuyù Vaân:
“Hoa cöôøi ngoïc thoát ñoan trang
Maây thua nöôùc toùc tuyeát nhöôøng maøu da”
	“Thoát” cuõng coù nghóa laø noùi, nhöng neáu ñeå “Hoa cöôøi ngoïc noùi” thì chöõ “ Noùi” bò aûnh höôûng cuûa chöõ cöôøi, theá thì hoaù ra “Cöôøi noùi” maø cöôøi noùi noùi chaúng hoaù ra noùi nhieàu. Chöõ “ Thoát” laø thænh thoaûng môùi noùi ( Laáy töø caâu tuïc ngöõ “ Bieát thì thöa thoát, khoâng bieát döïa coät maø nghe” ) ñaùng môùi noùi, nghó roài môùi thoát ra, coù theå môùi “ Ñoan trang”. Thuyù Vaân cuõng raát ñeïp, ñieàu ñoù khoâng coøn baøn caõi gì nöõa, nhöng laïi ñeïp moät caùch phuùc haäu “Khuoân traêng ñaày ñaën” noùi noân na ra laø “Phinh phính ñoâi maù baùnh ñuùc”, cho neân “Maây thua nöôùc toùc, tuyeát nhöôøng maøu da” thua xong, nhöôøng xong laø yeân oån. Coøn Thuyù Kieàu cuõng raát ñeïp nhöng ñeïp theo loái “Chim sa caù laën” ( Hoa ghen thua thaém lieãu hôøn keùm xanh ). Hoa cuõng phaûi ghen, lieãu cuõng phaûi keùm Thuyù Kieàu, chuùng noù “hôøn”, “ghen” vaø chuùng seõ traû thuø vaø naøng Kieàu seõ phaûi laém phen long ñong, laän ñaän, truaân chuyeân vôùi chuùng! Thaät laø moät keát quaû döï baùo gaàn nhö laø chính xaùc ñoái vôùi thôøi ñieåm ñoù!
- Ñieån tích maø Nguyeãn Du söû duïng trong taùc phaåm cuûa mình khoâng phaûi lôøi ít, maø ngöôïc laïi raát phong phuù ñaèng khaùc. Trong ñoaïn trích “Kieàu ôû laàu Ngöng Bích”, môû ñaàu laø caâu “Tröôùc laàu Ngöng Bích khoaù xuaân”. Ñieån tích maø Nguyeãn Du söû duïng ôû ñaây laø ñieån tích “Khoaù xuaân toaû nhò Kieàu” noùi veà vieäc vua Taàn cho baét nhoát hai ngöôøi con gaùi ñeïp nhaát laø Ñaïi Kieàu vaø Tieåu Kieàu vaøo trong cung ñeå hoï phaûi cheát moøn moûi. Khoâng bieát laø höõu hay voâ yù maø coâ Kieàu cuûa chuùng ta laïi coù teân gioáng heät ngöôøi con gaùi trong ñieån tích. Haù chaúng phaûi Nguyeãn Du coù yù raèng naøng Kieàu sau laàn töï töû khoâng chaát, bò muï Tuù giam vaøo laàu Ngöng Bích nhö “caù caén caâu”, “chim vaøo loàng” ñoù sao? Hay ñieån tích “Saân Lai” trong caâu “Saân Lai caùch maáy naéng möa” (Laõo Lai Töû duø ñaõ coù tuoåi nhöng vaãn coøn maëc aùo saëc sôõ ñeå mua vui cho cha meï) cuõng theå hieän ñöôïc söï hieáu thuaän cuûa naøng Kieàu, moät loøng höôùng veà cha meï hay sao? Coøn trong ñoaïn:
“Naøng raèng: nghóa naëng nhìn non
Laâm Tri ngöôøi cuõ, chaøng coøn nhôù khoâng?
Saâm Thöông chaúng veïn chöõ toøng
Taïi ai haù daùm phuï loøng coá nhaân?”
“Saâm Thöông” chính laø sao Kim, moät haønh tinh trong heä Maët Trôøi, nhöng ngöôøi xöa cho laø hai ngoâi sao, moät ôû phía ñoâng vaø moät ôû phía taây, sao naøy moïc, sao kia laên. Nguyeãn Du duøng “Saâm Thöông” ñeå chæ söï caùch bieät khoâng bao giôø gaëp nhau giöõa Thuyù Kieàu vaø Thuùc Sinh. Thuùc Sinh ñi roài, Kieàu khoâng theå naøo laøm “veïn chöõ loøng”. “Ngöôøi cuõ” vaø “coá nhaân” ñeàu ñoàng nghóa vôùi nhau vaø ñeàu chæ Thuùc Sinh, theå hieän söï bieát ôn cuûa naøng tröôùc haønh ñoäng nghóa hieäp cuûa Sinh: cöùu naøng ra khoûi laàu xah laàn thöù nhaát.
- Do coù caû moät thôøi gian chæ soáng giöõa nhaân daân cho neân Nguyeãn Du coù haún caûmoät kho tuïc ngöõ, ca dao ñeå vaän duïng vaøo trong thô cuûa mình. Ví nhö ñoaïn Thuyù Kieàu gôïi nhaéc ñeán Hoaïn Thö trong luùc ñoái thoaïi vôùi Thuùc Sinh trong ñoaïn trích “Thuyù kieàu baùo aân, baùo oaùn”
“Vôï chaøng quyû quaùi tinh ma
Phen naøy keû caép baø giaø gaëp nhau
Kieán boø mieäng cheùn chöa laâu
Möu saâu cuõng thoaû nghóa saâu cho vöøa”
	Nhaéc ñeán Thuùc Sinh, Kieàu khoâng theå khoâng nhôù ñeán aû Hoaïn Thö, caùi keû ñaõ cho boïn öng, Khuyeån ñoát nhaø, baét coùc naøng veà ñeå ñaùnh ghen. Khi caùi anh chaøng sôï vôï kia ñaõ noùi thöïc loøng mình:
“Lieäu maø cao chaïy xa bay
AÙi aân ta coù ngaàn naøy maø thoâi”
thì cuõng chính laø luùc maø naøng Kieàu baét ñaàu cho moät ñôøi laøm a hoaøn, hoa noâ cho nhaø hoï Hoaïn. AÛ naêm laàn baûy löôït haønh haï Kieàu moät caùch khoác lieät nhaát, baét nang ñaùnh ñaøn cho hai vôï choàng aû nghe, nhöng thöïc ra:
“Cuøng trong moät tieáng tô ñoàng
ngöôøi ngoaøi cöôøi nuï ngöôøi trong khoùc thaàm”
Kieàu haàu röôïu cho vôï choàng Hoaïn Thö:
“Vôï choøng cheùn taïc cheùn thuø
Baét naøng ñöùng chöïc tri hoà hai nôi”
	“Hai nôi” chöù khoâng phaûi “moät nôi” ñaâu! Töùc laø phaûi ñi ñi laïi laïi ñeå phuïc vuï röôïu cho vôï choàng aû, heát beân choàng laïi beân vôï. Môùi chæ coù baáy nhieâu thoâi maø ta cuõng coù theå ñaùnh giaù ñöôïc baûn chaát cuûa aû, moät keû “quyû quaùi tinh ma:, toaøn duøng nhöõng thuû ñoaïn cay nhaát, ñoäc nhaát ñeå ñaùnh ghen. Song, “phen” naøy thì aû ñöøng thoaùt khoûi tay Kieàu (keû caép baø giaø gaëp nhau), Kieàu seõ traû thuø, traû thuø taát caû nhöõng gì maø aû ñaõ “ban” cho naøng (Möu Saâu cuõng traû nghóa saâu cho vöøa). Laïinoùi theâm veà aû Hoaïn Thö, nhaát laø veà theá ghen ñaëc bieät cuûa Hoaïn Thö, Nguyeãn Du ñaët trong yù nghó cuûa Thuyù Kieàu, khi vôï choàng Thuùc Sinh ñaõ vaøo chung goái loan phoøng, vaø naøng ñaõ thöùc ñeâm suy nghó:
“Baây giôø môùi roõ taêm hôi
Maùu ghen ñaâu coù laï ñôøi nhaø ghen!”
	Ngöôøi ta noùi nhaø sö, nhaø baùo, nhaø giaùo, nhaø vaên; coøn Nguyeãn Coâng Tröù goïi caùc keùp ñaøn, ñaøo haùt laø “moät luõ nhaø tô – ngoài chôø quan lôùn”, trong khi döôùi con maét cuûa Nguyeãn Du laø moät “nhaø ghen” (voán doøng hoï Hoaïn ghen gia/con quan laïi boä, teân laø Hoaïn Thö). Laø moät “ghen gia” ñaõ thaønh “nhaø” roài! Caùi theå thöùc ñaùnh ghen cuûa Hoaïn Thö thaät laø laø moät saùng taïo ít coù trong vaên hoïc theá giôùi, tröôùc heát laø moät saùng taïo cuûa Thanh Taâm Taøi Nhaân vaø laø cuûa Nguyeãn Du. Vaø caùi cuoäc ñaùnh ghen aáy laø:
“Beà ngoaøi thôn thôùt noùi cöôøi
Maø trong nham hieåm gieát ngöôøi khoâng dao”
	Thaønh ngöõ “Gieát ngöôøi khoâng dao” ñeå aùm chæ nhöõng keû taøn nhaãn, khoác lieät maø “gieát ngöôøi” ñeán ñoä “khoâng dao” thì quaû laø moät “cao thuû” hieám coù. Ñoái vôùi Hoaïn Thö cuõng vaäy, aû cho ngöôøi nhaø ñeán baét Kieàu veà ñeå ñaùnh ghen maø ñaùnh ghen moät caùch raát cay ñoäc, luùc thì baét laøm hoa noâ, luùc thì haàu röôïu, ñaùnh ñaøn cho vôï choàng Thuùc Sinh nghe, luùc thì laøm ngöôøi cheùp kinh ôû gaùc Quan Aâm. Moïi möu keá cuûa aû ñeàu toan tính trong buïng:
“Lo gì vieäc aáy maø lo
Kieán trong mieäng cheùn coù boø ñi ñaâu”
	Laïi theâm moät thaønh ngöõ nöõa “Kieán boø mieäng cheùn” aùm chæ caùi caùch haønh haï daõ man, khoâng chuùt thöông tieác cuûa Hoaïn Thö daønh cho Kieàu. Coù caâu cheùp “Laïi boø ñi ñaâu”. Töø “laïi” nghóa laø “maø laïi” – Kieán trong mieäng cheùn maø laïi boø ñi ñaâu? Coøn töø “coù” nghóa laø: khoâng theå boø ñi ñaèng naøo ñöôïc “ñaõ boû vaøo hoøm, khoaù roài, coù ai laáy ñöôïc!” “Coù boø ñi ñaâu” laø caùi tö theá choøm choõm naém chaéc trong tay vaên töï ruoäng cuûa anh noâng daân cuûa teân ñòa chuû gioáng nhö Hoaïn Thö ñaõ giöõ chaéc ñöôïc Thuyù Kieàu trongtay maø khoâng lo sôï gì caû.
	Naøng Thöùy Kieàu bò Hoaïn Thö truyeàn goïi ra laïy möøng Thuùc Sinh môùi veà:
“Phaûi raèng naéng quaùng ñeøn loaø
roõ raøng ngoài ñoù chaêng laø Thuùc Sinh?”
	Naøng Kieàu khoâng giô hai tay leân duïi maét, nhöng Nguyeãn Du thöïc chaát mieâu taû naøng nhö vaäy. Taûn Ñaø chuù giaûi: “Naéng quaùng ñeøn loaø” cuõng nhö noùi roõ “Roõ naøng môû maét maø ngôø chieâm bao” vaø haï cöõ “chaêng” töùc laø nghi vaán thì hôïp lyù hôn chöù duøng chöõ “chaúng” hôi thieân veà khaúng ñònh e khoâng hôïp Naøng Kieàu vöøa böôùc vöøa nghó, ñeán khi gaàn roài môùi “cuùi ñaàu neùp xuoáng saân mai moät chieàu” thì anh chaøng Thuùc Sinh cuûa chuùng ta môùi ngaõ ngöôøi:
“Sinh ñaø phaùch laïc hoàn xieâu
thöông oâi chaúng phaûi naøng Kieàu ôû ñaây?”
	Caâu naøy söû duïng chöõ “chaúng” môùi hôïp lyù, ñuùng theo luaät aâm thanh cuûa thô luïc baét. Töø “chaêng” maø ñöa tôùi “chaúng” thì buùt phaùp quaû thaät taøi tình! Coøn töø “ñaø” töông vôùi töø “ñaõ”, nhöng trong caâu:
“Vöûa nhaø duø tính veà sau
Thì ñaø em ñoù, loï caàu chò ñaây”
	Coù baûn cheùp “thì coøn em ñoù”, “ña”ø laø ñaõ coù roài . neáu Kim Troïng muoán laáy vôï, thì coøn em ñoù, coù theå laáy ñöôïc. Ñaèng naøy Kim Troïng ñaõ laáy Thuyù Vaân roài thì coøn ñaët töø “coøn” vaøo ñaáy chi nöõa!
	Coøn khi mieâu taû veà “baø chò” Tuù Baø, Nguyeãn Du coù vieát:
“AÊn chi cao lôùn ñaãy ñaø laøm sao”
khoâng neân söûa “aên chi” thaønh “aên gì” nghe khoâng hay, vaû laïi neáu ñoïc “aên gì” thì coù tôùi 3 daáu huyeàn ôû nhöõng vò trí naëng neà. Veà phaàn ñaãy ñaø, muï Tuù baø coù hai daáu huyeàn ñeø naëng xuoáng vaø veà phaàn cao lôùn cuûa muï thì maáy tieáng “aên chi cao” ñaõ khieán muï dong doûng phaàn naøo. Vaø caùi ñoaïn muï Tuù Baø noåi côn tam baønh, ruùt roi ña ñònh saán laïi ñaùnh Thuyù Kieàu nhö toâi ñaõ noùi noùi ôû treân cho thaáy Nguyeãn Du khoâng nhöõng laø moät nhaø thô maø coøn laø moät nhaø vieát kòch gioûi. Töôûng nhö xæa xoùi vaêng nöôùc boït, noùi thaät nhanh khoâng kòp thôû, khoâng heà haï gioïng maø moät möïc ñöa leân cao traøo. Thaät laø moät con ngöôøi aên ñeå “ñaãy ñaø”, coù hôi ñeå maø xæa xoùi, cheøn eùp chò em!
“Chaúng ngôø: gaõ maõ Giaùm Sinh
vaãn laø moät ñöùa phong tình ñaõ quen”
	Taûn Ñaø bình luaän: chöõ “gaõ” ôû ñaây thaät môùi, maø nghó ra khoâng theå ñaët chöõ gì hôn. chöõ “ñöùa” cuõng môùi, ñi cuøng vôùi chöõ “gaõ” thieät hay. Chöõ “gaõ” laø moät “y” (theo tieáng Nam boä), ngoài thöù ba chöa phaûi laø khinh, nhöng roõ raøng khoâng troïng chuùt naøo, chöõ “ñöùa” thaät söï ñaõ khinh bæ.
	Tröôùc lôùp baùo aân baùo oaùn, Nguyeãn Du haõy coøn baét Baïc Haïnh theà vaø laàn naøy thì taùc giaû coøn veõ caûmoät caûnh baøy bieän thôø cuùng:
“Moät nhaø doïn deïp linh ñình
Queùt saân, ñaëc traùc, röûa bình, thaép nhang
Baïc Sinh quyø xuoáng voäi vaøng
Quaù lôøi nguyeän heát Thaønh Hoaøng, Thoå Coâng”
	Doïn deïp thì raát sang troïng, coâng phu, theà thì raát nhanh, chæ troû boâng loâng bao la cho qua chuyeän, Maõ Giaùm Sinh, Tuù baø theà coøn möôïn ñeán “ caáp cao” laø trôøi ñaát coøn Baïc baø, Baïc haïnh cuoái meû theà chæ möôïn ñeán “ caáp döôùi” laø Thaønh Hoaøng, Thoå Coâng, nhöng laïi “ quaù lôøi” moät soáng hai cheát ! Nguyeãn Du khoâng chæ döïng leân moät meû theà maø döïng leân moät caûnh töông phaûn giöõa hình thöùc baøy bieän kyõ löôõng, reành raøng vôùi noäi dung theà thoát qua loa, ñoù