Chuyên đề Phân tích Sóng (Xuân Quỳnh)

Chuyên đề 5: Thơ 1954 - 1975 Vấn đề 3: SÓNG (Xuân Quỳnh) 

“Em trở về đúng nghĩa trái tim em 	Là máu thịt đời thường ai chẳng có Vẫn ngừng đập lúc cuộc đời không còn nữa 	Nhưng biết yêu anh cả khi đã chết rồi.” 
Xuân Quỳnh 
A. KIẾN THỨC CƠ BẢN 
1/ Biển, sóng … là những đối tượng của thiên nhiên. Sự to lớn, huyền ảo trong sự vận động không ngừng nghỉ và khả năng tồn tại Vĩnh Hằng như vũ trụ đã làm cho nó có khả năng diễn đạt được khái niệm tình yêu: Một phạm trù “biến ảo như hư vô, như là rất thực”một mơ ước mà con người gửi gấm: “Sau khi anh chết rồi, tình yêu còn mãi mãi”. 
Ở khổ một Xuân Quỳnh đã phát hiện tính đối cực trong một chỉnh thể: Ngày và đêm, buồn vui, dữ dội và êm dịu, ồn ào và lặng lẽ của “sóng”.Đây chính là tâm hồn đang yêu tự nhận thức về những biến động khác thường của lòng mình và nó khao khát được ra biển mênh mông để giải thích trạng thái không bình thường nhưng vốn dĩ rất thường ấy khi “nỗi khát vọng tình yêu” là “bồi hồi trong ngực trẻ”. 
Cứ như một câu chuyện cổ tích: Con sóng ở một nơi nào đó trên đất liền, nó không lý giải được bản chất của mình, nó tìm ra biển lớn, sau đó nó lại tìm về với bờ để thoả nỗi khao khát của nỗi nhớ. 
Nỗi nhớ rất “con gái” nhưng cũng rất mãnh liệt, nó dễ thương hồn hậu nhưng đắm sâu nghĩ suy chín chắn: “ em nghĩ về biển lớn”. Nỗi nhớ ấy thao thức trong thời gian : “ Dẫu xuôi về phương bắc, Dẫu ngược về phương nam” và nó có một phương định hướng khá lạ “ Hướng về anh một phương”Nỗi nhớ ấy có nhiều cấp độ nhiều cung bậc nó có thể biểu lộ ra hoặc đắm sâu như: con sóng “ dưới lòng sâu” hoặc “trên mặt nước”. 
- “Ở ngoài kia đại dương” không chỉ một con sóng riêng tư mà “ trăm ngàn con sóng” trong quần thể sóng cũng da diết nhớ bờ, cũng hy vọng mãnh liệt sẽ vượt qua mọi thử thách nghiệt ngã: “con sóng nào chẳng tới bờ.Dù muôn vời cách trở”.Chính vì thế, mà cái riêng, khi tan trong cái chung nó trở thành bất tử, chủ thể trữ tình mơ ước: “ Làm sao được tan ra … còn vỗ”. 
- Có những câu thơ mộc mạc dễ thương như sự bối rối của trẻ con: 
- “Sóng bắt đầu từ gió… khi nào ta yêu nhau.” Càng tìm hiểu tình yêu bằng cách truy nguyên cội rễ để giải thích thì tình yêu càng khó nắm bắt và độ chính xác là cách hiểu đúng đắn nhất. 
- Có những lúc hình ảnh trường dụ “Sóng” đã không thể chứa đựng hết cảm xúc trong lòng, nhà thơ xuất hiện xưng “em” và gọi “anh”. 




Lòng em nhớ đến anh, Cả trong mơ còn thức. 
2/ Những câu thơ cuối như chùn xuống sâu lắng; khi nghĩ đến nỗi khát vọng tình yêu tuổi trẻ sẽ bị quy luật nghiệt ngã của thời gian đào thải. Niềm hạnh phúc gắn với âu lo khắc khoải. 
Nhà thơ mơ ước được sống vĩnh hằng khi hóa thân thành sóng “ Giữa biển lớn tình yêu” bất chấp dòng chảy của thời gian “Để ngàn năm còn vỗ”. Trong bài “ Biển” của Xuân Diệu, các phạm trù thời gian vĩnh cửu cũng được ông nhắc nhiều như thể hiện một nỗi khát khao để cho thời gian lưu cửu mãi mãi tình yêu. 
B.LUYỆN TẬP: 
Đề 1: Qua bài thơ Sóng, vẻ đẹp tâm hồn của người phụ nữ trong tình yêu được thể hiện như thế nào? (2đ) 
Đề 2: Bình giảng bài thơ “Sóng” của Xuân Quỳnh (5đ) 	* GỢI Ý TRẢ LỜI: 
Đề 1: 
Qua bài thơ Sóng, ta có thể cảm nhận được vẻ đẹp tâm hồn của người phụ nữ trong tình yêu. Người phụ nữ ấy mạnh bạo, chủ động bày tỏ những khát khao yêu đương mãnh liệt và những rung động rạo rực trong lòng mình. Người phụ nữ ấy thủy chung, nhưng không còn nhẫn nhục cam chịu nữa. Nếu “sông không hiểu nỗi mình” thì sóng dứt khoát từ bỏ nơi chật hẹp đó để “ Tìm ra tận bể”, đến cái cao rộng, bao dung.Đó là những nét mới mẻ “ hiện đại” trong tình yêu. 
Tâm hồn người phụ nữ đó khao khát, không yên lặng. “ Vì tình yêu muôn thuở - có bao giờ đứng yên”(Thuyền và Biển ).Nhưng đó cũng là một tâm hồn thật trong sáng, thủy chung vô hạn. Quan niệm tình yêu như vậy rất gần gũi với mọi người và có gốc rễ trong tâm thức dân tộc. 
Đề 2: 
Nếu như Xuân Diệu đã từng thổn thức vì tình yêu, dâng hiến trọn đời cho tình yêu, chạy vội với thời gian để được yêu thì Xuân Quỳnh cũng thế, cũng từng thấp thỏm, lo âu, đau khổ vì yêu. Nhưng dù sao đi nữa, là phận nữ nhi nên người rất ít tỏ ra táo bạo, quá mạnh dạn như Xuân Diệu. Đọc thơ Xuân Quỳnh, ta thường bắt gặp hình ảnh con sóng, chiếc thuyền nói hộ tình yêu… Cũng vì lẽ ấy, suy cho cùng đây chỉ là những chất liệu dung dị, bình thường nhất trong cuộc sống song lại chứa đựng biết bao là ẩn ý, biết bao là ẩn tình mà Xuân Quỳnh muốn bày tỏ. 
Chúng ta đã đến với “sóng” của Xuân Quỳnh để thưởng thức từng vị thương, vị nhớ của một người phụ nữ đang yêu. 
Người ta thường ví rằng tình yêu là một bông hoa kì diệu! Vâng! Quả đúng như thế, tình yêu chưa bao giờ đi theo một hướng xác định. Cũng có lúc, người ta nhìn nhận tình yêu là cây đàn muôn điệu gảy lên muôn bản nhạc tình, có khi trầm bổng thiết tha, có khi nghẹn ngào đau đớn, cũng có khi e ấp, nũng nịu, dễ thương. Thì đây, trong bài thơ này, tình cảm của nhân vật “Em” cũng biến thiên như thế! 
“Sóng” là thơ ngụ ngôn, một thể thơ rất phù hợp để kể về một huyền thoại tình yêu đầy ăm ắp những tâm trạng khắc khoải, những cung bậc tình cảm và vì thế bài thơ dễ dàng được phổ nhạc. 




Sóng! - là một hình tượng ẩn dụ, là phương tiện bộc lộ tình cảm của nhân vật “Em”: 	“Dữ dội và dịu êm 
Ồn ào và lặng lẽ 
Sóng không hiểu nổi mình Sóng tìm ra tận bể 
Ôi con sóng ngày xưa 
Và ngày sau vẫn thế 
… Bồi hồi trong ngực trẻ” 
Một câu chuyện cổ tích về tình yêu được nhà thơ Xuân Quỳnh kể lại. Câu chuyện bắt đầu từ một con sóng nhỏ chẳng biết xuất phát từ đâu, sóng hiện ra như một con người có nội tâm nhiều biến động. Hai trạng thái tâm hồn đối lập nhau, giằng xé nhau, buồn vui lẫn lộn. Sóng chẳng hiểu tại sao mình lại cứ “dữ dội” rồi “dịu êm”, “ồn ào” rồi “lặng lẽ”. Phải chăng sóng đang yêu, yêu âm thầm, lặng lẽ? Vâng! Một tình cảm đang rạo rực trong trái tim người con gái, làm sao ai có thể “định nghĩa được tình yêu”. Một buổi chiều mộng? Một lần gặp gỡ? Một phút xao động trong tâm hồn ? Người con gái hay chính nhân vật “Em” trong bài đang cố tìm câu giải đáp cho tình yêu, cho sự bâng khuâng, đối lập của lòng mình. Và rồi chỉ còn một lối thoát: con sóng phải tìm ra tận bể cũng như “Em” đi tìm nguồn gốc của tình yêu. 
Tâm hồn con người là một cõi mênh mông vô tận. Làm sao ta có thể đi xuyên suốt hết cái cõi vô tận ấy. Và ngay chính trong lúc cõi lòng đang bùng lên ngọn lửa yêu thương thì cô gái trẻ lại càng trăn trở, bâng khuâng, khắc khoải, dằn vặt với chính lòng mình. Phải vượt khỏi cái giới hạn chật hẹp này, phải lao mình vào chân trời bao la, những miền vô tận để hiểu rõ lòng mình. Con sóng đã rời bờ ra đi, đi thật xa, cố tìm hiểu và soi mình với những con sóng khác để biết được sự huyền diệu của tình yêu, mà hiện tại đối với sóng vẫn còn là một bí mật. 
Tình yêu là gì ư? 
Một nhà thơ Pháp đã từng khẳng định: “tình yêu là điều mà con người không thể hiểu nổi”. Và thế rồi con sóng vẫn đi tìm mãi, tìm mãi: 
“Ôi con sóng ngày xưa 
Và ngày sau vẫn thế Nỗi khát vọng tình yêu Bồi hồi trong ngực trẻ” 
Tình yêu cũng như con sóng, vẫn vĩnh hằng với thời gian và tuổi trẻ. Xuân Diệu đã từng nói: 
“Hãy để trẻ con nói cái ngon của kẹo hãy để tuổi trẻ nói hộ tình yêu” 
Tình yêu gắn liền với tuổi trẻ. Tuổi trẻ là trái tim dào dạt, đa cảm và rạo rực niềm yêu thương chất sống. Chính vì thế, mà cái khát vọng tình yêu cứ bồi hồi trong ngực trẻ, nó cứ thúc đẩy tuổi trẻ đi tìm chân lý yêu đương, cũng như con sóng “ngày xưa và ngày sau vẫn thế”.Tuy nhiên, câu thơ “bồi hồi trong ngực trẻ ” là một câu thơ chưa chín.Thật ra 
ngực trẻ hay ngực già… đều nồng nàn và bồi hồi trước tình yêu. Song, sóng và em cứ tìm 






mãi mà chẳng hiểu mình, chẳng thể hiểu được tình yêu. Sóng chính là điển hình của sự nhận thức về cái “quy luật” không thể cắt nghĩa được tình yêu: 
“Sóng bắt đầu từ gió 
Gió bắt đầu từ đâu 
Em cũng không biết nữa Khi nào ta yêu nhau”. 
Sóng bắt đầu từ gió - Vâng! Gió bắt đầu từ đâu? Tình yêu bắt đầu từ đâu? -“Em”cũng không biết nữa. Đọc những câu thơ này, ta chợt hình dung cái lắc đầu nhè nhẹ như một sự bất lực của cô gái. Trong khi người con gái cố đi tìm cội nguồn tình yêu thì tình yêu trở thành trò chơi ú tim, không tài nào nắm bắt được. Và thế là, muôn đời tình yêu vẫn là sự bí hiểm. 
Tình yêu của “Em” giờ đây trở thành nỗi nhớ da diết, giày vò. Nó choáng đầy cả không gian, nó chiếm cả tầng sâu và bề rộng, nó trải dài trong mọi thời gian. Phạm Đình An đã nhận xét: “Tình yêu trong thơ Xuân Quỳnh không dừng lại ở mức độ yêu buổi đầu giản đơn hò hẹn, non nớt, ngọt ngào, mà là tình yêu hạnh phúc, tình yêu gắn bó với cuộc sống chung với nhiều đòi hỏi ở chiều sâu tình cảm, với nhiều chứng minh của thử thách, mang đậm dấu ấn trách nhiệm”. Chính vì thế mà tình yêu của người “Em”. Ở đây có thể nói không còn bồng bột mà khá chín chắn, có sự can thiệp của lý trí, có ý thức về mặt tình cảm. Ấy thế mà trong lòng người con gái vẫn trỗi dậy mãnh liệt một nỗi nhớ muôn hình, muôn sắc: 
“Con sóng dưới lòng sâu Con sóng trên mặt nước Ôi con sóng nhớ bờ 
Ngày đêm không ngủ được” 
Nỗi nhớ của “Em”, của tình yêu dữ dội được khởi đầu từ những cái cao cả lớn lao, không tủn ngủn và tầm thường chút nào! Nỗi nhớ ấy da diết, cuốn lấy tâm hồn người con gái! Với Xuân Quỳnh là thế: mọi con sóng đều có bờ, mục đích là vỗ vào bờ, nên khi sóng xa bờ thì phải nhớ bờ, ngày đêm không ngủ được. 
Cũng như sóng, nỗi nhớ về “Anh” vẫn dào lên mãnh liệt: 	“Lòng em nhớ đến - Anh 
Cả trong mơ còn thức” 
Tình yêu đến, tình yêu mang theo một nỗi nhớ vô bờ đến với “Em”, choáng ngợp tâm hồn “Em”. Tình yêu đã trở nên đậm đà đến thế, và nỗi nhớ lại càng da diết miên man. 
“Có không gian nào dài hơn chiều dài nỗi nhớ, có một khoảng mênh mông nào sâu thẳm hơn tình yêu…”. Vâng! Làm sao đo được nỗi nhớ, làm sao đo được tình yêu! “Em” vẫn nhớ đến “Anh”, chỉ nhớ về phương anh mà thôi: 
“Dẫu xuôi về phương Bắc 
Dẫu ngược về phương Nam Nơi nào em cũng nghĩ Hướng về anh một phương”. 






Tình yêu thật huyền diệu! Điều đáng nói là “Em” biết chủ động, biết gửi trao nỗi nhớ về hướng xác định: Phương anh! - Phương của tình yêu: “rợp trời thương ấy mấy màu xanh suốt, mà em nghiêng hết ấy mấy về phương anh, mà em nghiêng hết ấy mấy về phương anh…”. Tình yêu của người phụ nữ thật mãnh liệt nhưng cũng thật trong sáng, dung dị, một tình yêu thuỷ chung và trọn vẹn. Song, để toàn vẹn mối tình ấy, con sóng phải vượt qua muôn ngàn cách trở: 
“Ở ngoài kia đại dương Trăm ngàn con sóng đó Con nào chẳng tới bờ Dù muôn vời cách trở” 
Con sóng muốn tới bờ, phải vượt qua bao giông tố, bão bùng. Em muốn hướng về anh, phải vượt qua bao cạm bẫy cuộc đời. Suy cho cùng, tình yêu phải cần thử thách tôi luyện mới thấy rõ giá trị thực sự của nó. Tình yêu muốn tồn tại cũng phải có sự ra đi và trở lại, phải có sự dồi lên, lắng xuống để cuối cùng trở về với tình yêu hồn nhiên thuở đầu. 
Chính tình yêu của anh đã giúp cho em vượt qua tất cả, đón nhận một tình yêu vĩnh cửu - tình yêu lớn lao và cao thượng, không mang màu sắc vị kỉ, riêng rẽ mà là hoà trong cái chung và ở trong cái chung mênh mông ấy, cái riêng sẽ tồn tại mãi mãi: 
“Làm sao được tan ra 
Thành trăm con sóng nhỏ Giữa biển lớn tình yêu Để ngàn năm còn vỗ” 
Tình yêu sẽ trưởng thành đằm thắm hơn và sẽ vĩnh hằng trong cái đẹp của tạo hoá. 	Bài thơ kết thúc rồi mà nhịp điệu êm ái, nhẹ nhàng của tình yêu vẫn còn vướng đọng  đâu đây. Bài thơ thành công không chỉ trong việc miêu tả hình tượng “ Sóng” mà còn bộc lộ một tình yêu thật sôi nổi, nỗi khao khát tình yêu của một nhà thơ nữ. Đây chính là nét mới mẻ trong thơ ca hiện đại Việt nam. Trong rất nhiều loài hoa thì bông hoa Xuân Quỳnh tỏa ra một hương thơm riêng, một cách cảm nhận riêng về sóng - biển trong tình yêu. Tình yêu như con sóng mênh mang, vô tận, song cái đích cuối cùng cũng là một tình yêu thứ nhất, vĩnh hằng mãi mãi.