Chuyên đề Tác phẩm Các vị la hán chùa Tây Phương

 Vaên – thô 1954 – 1975 - TTLT Vónh Vieãn 103 
: Thô 1954 – 1975 
“Moät caâu hoûi lôùn. Khoâng lôøi ñaùp 
Cho ñeán baây giôø maët vaãn chau…” 
 Huy Caän 
A. KIEÁN THÖÙC CÔ BAÛN 
 1/ Taùm khoå thô ñaàu: Laø phaàn hay nhaát cuûa taùc phaåm. 
 a. Moãi ngöôøi moät veû maët con ngöôøi 
 - Daân toäc chuùng ta khoâng nhöõng chæ coù trí tueä trong ñaùnh giaëc trong vaán ñeà côm aên 
aùo maëc maø coøn lo laéng ñeán nhöõng vaán ñeà nhaân sinh, vaán ñeà leõ soáng. Chính vì vaäy maø nhöõng 
ngheä só nhaân daân ñaõ taïo neân nhöõng pho töôïng ñieån hình, coù caù tính rieâng bieät, ñoäc ñaùo. 
 - Nhaø thô ñaõ ñaëc taû töøng göông maët, hình haøi, daùng daáp cuûa caùc vò baèng ngoân ngöõ 
giaøu chaát gôïi hình, taùc giaû bieát choïn nhöõng chi tieát ñaét nhaát ñeå gôïi cho ngöôøi ñoïc nhieàu suy 
nghó. 
 + Ñaàu tieân laø vò La Haùn xöông xaåu, gaày moøn, khoâng bieát noãi ñau khoå taâm thöùc naøo 
giaøy voø maø tröôùc luùc giaûi thoaùt vò La Haùn naøy coøn bò thieâu ñoát, coøn traàm ngaâm tröôùc cuoäc 
ñôøi. 
 + Veà vôùi Nieát Baøn laø thoaùt khoûi nhöõng kieáp soáng Luaân hoài, theá nhöng vò La Haùn 
thöù hai khoâng coù ñöôïc moät phuùt bình thaûn ñeå leân coõi Phaät cho thanh thaûn. “Maét giöông sôø 
söõng; “maøy nhíu xeäch” coù leõ laø chöa kòp giaõn ra vôùi “maét giöông” coøn löu laïi caùi giaây phuùt 
suy ngaãm tröôùc ñoù. Roài thì “moâi cong chua chaùt” “traùn noåi soùng”, “gaân vaän baøn tay”… cöù y 
nhö caû quaù trình soâi ñoäng cuûa cuoäc ñaáu tranh giöõa thieän aùc sinh thôøi ñöôïc taùi hieän trong moät 
khoaûnh khaéc tröôùc khi giaûi thoaùt. 
 + Coù vò döôøng nhö yeân taâm laøm toå trong giaùo lí thoaùt tuïc cuûa nhaø Phaät “chaân tay co 
xeáp laïi”. “Ñoâi tai roäng daøi ngang goái” trong quan ñieåm daân gian laø chæ ngöôøi taøi, coù ñòa vò vaø 
phuùc loäc doài daøo. ÔÛ ñaây tai roäng laø ñeå nghe ñuû nhöõng chuyeän buoàn, nhöõng gioâng baõo cuûa 
ñôøi. 
 + Nhöõng pho töôïng tónh laëng nhöng chöùa chaát ñoäng cuûa cuoäc ñôøi ñaày gioù baõo cuûa 
chuùng sinh traàm luaân ñau khoå. Duø coù phaûn öùng theá naøo, duø côn baõo noäi taâm noåi leân cuoàn 
cuoän ra sao thì taát caû cuõng baát löïc heùo moøn, chua chaùt vaø thuï ñoäng “ñau ñôùn coù cöùu ñöôïc ñôøi 
ñaâu”. 
 b. Cuoäc hoïp laï luøng traêm vaät vaõ – Caùc pho töôïng caù theå hoùa raát cao nhöng khi taäp 
hôïp thaønh moät quaàn töôïng noù laïi coù moät giaù trò khaùi quaùt hôn. Soá phaän cuûa nhöõng kieáp ngöôøi 
ñaõ thaønh soá phaän cuûa moät thôøi ñaïi cha oâng traên trôû, baên khoaên nhöng: 
“Moät caâu hoûi lôùn khoâng lôøi ñaùp 
Cho ñeán baây giôø maët vaãn chau” 
 - Ñaây laø noãi ñau thöông cuûa daân toäc trong “ñeâm tröôøng daï toái taêm trôøi ñaát” cuûa 
quaù khöù. Theo taùc giaû trong caùc pho töôïng La Haùn noù toàn taïi traên trôû suy tö cuûa daân toäc, cuûa 
cha oâng mình göûi gaém. Cha oâng ta ñaõ möôïn chuyeän Phaät maø thoå loä khao khaùt vöôn tôùi haïnh 
phuùc töï do vaø theå hieän nieàm ñau thöông uaát haän cuûa mình. 
CAÙC VÒ LA HAÙN CHUØA TAÂY PHÖÔNG 
 Vaên – thô 1954 – 1975 - TTLT Vónh Vieãn 104 
 - Thöïc ra nhöõng noãi ñau traàn theá aáy nhö ñang ngheõn laïi, chöa giaûi thoaùt ñöôïc neân 
noù traøo leân ñeán cöïc ñieåm vaø “cöù theá maø ñoâng cöùng laïi ôû giöõa chöøng trôøi”, haèn ghi laïi trong 
töøng thôù goã. 
 2/ Phaàn coøn laïi: Mang tính chính luaän. 
 - Taùc giaû tìm söï gaïch noái giöõa quaù khöù xöa vaø hieän taïi hoâm nay, giöõa söï beá taéc vaø 
lôøi ñaùp, giöõa thoaùt tuïc vaø traàn tuïc… vaø khaúng ñònh cuoäc soáng hieän taïi “laø nhöõng ngaøy ñeïp 
nhaát”. “gioït leä cha oâng cuõng coù ích vôùi ta nhieàu”. 
“Cha oâng yeâu meán thôøi xöa cuõ… ñöông xuaân” 
 - Taùc giaû khaúng ñònh chæ coù thôøi ñaïi môùi vôùi baûn chaát nhaân ñaïo môùi coù theå hoaù giaûi 
nhöõng noãi ñau xöa “xua boùng hoaøng hoân, taûn khoùi söông”. 
 3/ Hai khoå cuoái vaø moät soá caâu trong ñoaïn sau coøn daøn traûi, goø boù, thieáu töï nhieân vì 
vaäy tö töôûng cuûa chuùng thuyeát phuïc ngöôøi ñoïc keùm hieäu quaû. 
B. LUYEÄN TAÄP 
 * Ñeà 1: Phaân tích ngheä thuaät mieâu taû pho töôïng trong baøi “Caùc vò La Haùn chuøa Taây 
Phöông” cuûa Huy Caän. 
* Baøi vaên tham khaûo 
 Chuøa Taây Phöông laø moät coâng trình kieán truùc coå ñoäc ñaùo döïng treân nuùi Caâu Laâu. 
Trong chuøa coù nhieàu pho töôïng ñöôïc taïc vôùi trình ñoä ngheä thuaät cao, tieâu bieåu cho ñieâu khaéc 
Vieät Nam theá kæ XVII, trong ñoù coù möôøi taùm pho töôïng La Haùn ñaët ôû nhaø haønh lang chuøa. 
Vaø trong nhöõng dòp ñi tìm hieåu di saûn vaên hoùa daân toäc, Huy Caän ñaõ ñeán: 
“Caùc vò La Haùn chuøa Taây Phöông 
Toâi ñeán thaêm veà loøng vaán vöông” 
 Huy Caän vaán vöông vôùi caùi höõu tình cuûa cöûa chuøa, vaán vöông vôùi nhöõng böùc hoïa 
chaïm khaéc ñeïp ö? Hôn theá nöõa laø nhöõng boài hoài, xao xuyeán veà nhaân sinh vaø moät thôøi ñaïi 
lòch söû maø xaõ hoäi “quaèn quaïi, khoå ñau trong nhöõng bieán ñoäng vaø beá taéc khoâng tìm ñöôïc loái 
ra”. 
 Coù ngöôøi xem ñoaïn thô naøy laø nhöõng böùc “ñieâu khaéc baèng lôøi” laøm soáng laïi caùc 
pho töôïng goã chuøa Taây Phöông. Nhöõng ngheä nhaân voâ danh nhöng thieân taøi vaø khoâng deã ai 
nhaän ra ñieàu aáy. Taát caû nhöõng pho töôïng goã baát ñoäng coù neùt chung: Ai naáy cuõng coù khuoân 
maët ñau thöông vaät vaõ, quaèn quaïi veà theå xaùc vaø ñaày baõo taùp trong loøng. Bôûi vì cuoäc ñôøi hoï 
laø ñieån hình cho haøng ngaøn vaïn cuoäc ñôøi ñau thöông, ñang “cuoàn cuoän chaûy döôùi trôøi” Huy 
Caän ñaõ nghi ngôø: 
“Haù chaúng phaûi ñaây laø xöù Phaät 
Maø sao ai naáy maët ñau thöông?” 
 Bôûi vì ñeán nôi xöù Phaät laø moät nôi yeân tónh, vónh haèng khoâng coù beå khoå luaân hoài, 
trong taâm con ngöôøi khoâng coøn luïc duïc thaát tình vaø soáng thanh thaûn, sieâu thoaùt ôû coõi Nieát 
Baøn. Nhöng nhöõng pho töôïng maø Huy Caän thaáy laïi khaùc, laïi tróu naëng nhöõng neùt ñau thöông 
raát ngöôøi. ÔÛ ñoaïn sau nöõa Huy Caän xaùc nhaän ñaây laø: “maët con ngöôøi” chöù khoâng noùi “maët 
La Haùn”. Coù leõ ñaây khoâng thaät ñuùng laø xöù Phaät chaêng? Ta khoâng theå phuû nhaän nhö theá maø 
phaûi thaáy roõ caùi ñoäc ñaùo cuûa nhöõng ngheä nhaân taïc töôïng. Baøi thô noùi ñeán Phaät, coõi thoaùt tuïc 
nhöng noù laïi ñaët ra moät vaán ñeà traàn theá. Moãi böùc töôïng La Haùn neáu nhìn kó chính laø moät loaïi 
chuùng sinh chöù khoâng laø Phaät, chính laø cuoäc ñôøi traàn truïi hoùa thaân vaøo ñaáy . Chaân dung cuûa 
nhöõng con ngöôøi ñaõ ñöôïc baøn tay taøi hoa caùc ngheä só taïc thaønh nhöõng ñieån hình xuaát saéc. 
 Vaên – thô 1954 – 1975 - TTLT Vónh Vieãn 105 
Trong caùc daùng hình caùc vò La Haùn döôøng nhö noùi leân soá phaän caù nhaân trong moät thôøi ñaïi 
“Boùng toái ñuøn ra ngoïn khoùi ñen”. 
“Ñaây vò xöông traàn chaân vôùi tay 
Coù chi thieâu ñoát taám thaân gaày 
Traàm ngaâm ñau khoå saâu voøm maét 
Töø baáy ngoài y cho ñeán nay”. 
 Huy Caän nhö taïc vaøo loøng ñoäc giaû nhöõng ñau ñôùn, vaät vaõ, quaèn quaïi, chua xoùt… 
OÂng nhö cho ta thaáy aán töôïng gaày coøm, khoâ heùo bôûi ñau khoå cuûa pho töôïng thöù nhaát naøy bôûi 
vì luoân traên trôû, phaûi thöùc khoâng theå thanh thaûn an giaác ñöôïc, noãi ñau khoå taâm can töø beân 
trong döôøng nhö phaùt ra moät thöù naêng löôïng ñoäc haïi tieâu hao sinh löïc co ruùt con ngöôøi laïi. 
Cuoäc ñôøi cuûa moät nhaø tö töôûng chìm ñaém trong nhöõng suy tö, thaáp thoûm ñeán khoâ heùo caû hình 
haøi. Nhöõng neùt ñaëc taû ñoù haún laø hieän thaân cho nhöõng soá phaän trong cuoäc ñôøi thöïc coù raát 
nhieàu ñau khoå, toäi nghieäp, heùo moøn, chua xoùt vaø raát muoán caûi bieán noù ñi. Nhaø tö töôûng naøy 
vôùi nhöõng suy nghó nung naáu trong taâm can coù theå thieâu ñoát caû thaân xaùc, cho thaáy ñöôïc con 
ngöôøi ñoù phaûi laø con ngöôøi coù nhöõng yù töôûng maïnh meõ vaø saâu saéc. Beân caïnh ñoù ta thaáy tuy 
laø taâm linh ñang bieán ñoäng nhöng vò naøy vaãn “traàm ngaâm ñau khoå”. Nhaø thô laøm noåi roõ ñöôïc 
taøi naêng cuûa ngheä só ñieâu khaéc: duøng caùi tónh maø noùi ñeán caùi ñoäng, vöøa khaéc hoaï ngoaïi hình 
cuõng ñoàng thôøi dieãn taû noäi taâm. 
 Sang pho töôïng thöù hai, khaùc vôùi caùi baát löïc ñaønh yeân vò thì pho töôïng naøy boäc loä 
ra beân ngoaøi caùi noäi taâm giaän döõ, soâi suïc ñaày suy tö: 
“Coù vò maét giöông maøy nhíu xeäch 
Traùn nhö noåi soùng bieån luaân hoài 
Moâi cong chua chaùt, taâm hoàn heùo, 
Gaân vaën baøn tay maïch maùu soâi” 
 Huy Caän chæ cho chuùng ta thaáy khuoân maët thoâi nhöng taát caû ñeàu baát thöôøng. Khoå 
thô vôùi haøng loaït ñoäng töø vaø traïng töø dieån taû nhöõng ñoäng taùc vaø traïng thaùi raát caêng thaúng, 
maïnh meõ. AÁn töôïng cho thaáy nhaø tö töôûng naøy cuõng ñang chöùng kieán cuoäc ñôøi. Nhöõng 
chuyeån ñoäng cuûa thaân theå bieåu hieän ngay khuoân maët: “maét giöông maøy nhíu xeäch, traùn nhö 
noåi soùng, moâi cong chua chaùt, gaân vaën, maïch maùu soâi”… Neáu ta chöùng kieán coù leõ ta caûm 
thaáy toäi nghieäp cho soá phaän. Taïi sao khuoân maët laïi coù nhöõng ñöôøng neùt ñôùn ñau nhö theá? 
Bôûi vì söï doàn neùn soâi suïc cuûa taâm linh töôûng nhö muoán phaù tung nhöõng giôùi haïn thaân xaùc 
chòu ñöïng noù: Moät söï traên trôû döõ doäi nhöng cuõng chaúng theå coù moät haønh ñoäng tích cöïc. “Caâu 
hoûi lôùn” döôøng nhö vaãn rôi vaøo beá taéc, khoâng theå giaûi thích. Noù rôi vaøo bi kòch khoå ñau. 
 ÔÛ pho töôïng thöù ba, nhaø thô chuù yù ñeán tö theá vaø moät hình haøi khaùc laï: 
“Coù vò chaân tay co xeáp laïi 
Troøn xoe töïa theå chieác thai non 
Nhöng ñoâi tai roäng daøi ngang goái 
Caû cuoäc ñôøi nghe ñuû chuyeän buoàn…” 
 Moät nhaø tö töôûng nöõa cuõng ñang ñi tìm lôøi giaûi thích nhöng theo moät caùch khaùc: AÙn 
binh baát ñoäng. Traùi nhöõng pho töôïng treân, ôû ñaây con ngöôøi döôøng nhö khoâng coù moät vaän 
ñoäng naøo caû, maø baét mình thuï ñoäng nhìn cuoäc ñôøi vaø tìm ra cho mình moät lôøi giaûi ñaùp. Vaø vò 
naøy coù leõ ñaõ hoaøn toaøn xa laùnh ngoaïi giôùi chaêng, ñaõ ñaït ñeán söï tòch lieät, voâ caûm? 
 Vaên – thô 1954 – 1975 - TTLT Vónh Vieãn 106 
 Khaùi nieäm “töïa theå chieác thai non” raát hay. ÔÛ ñaây, con ngöôøi ñang muoán trôû veà vôùi 
thôøi hoang sô cuûa noù. (Jeâsu töøng noùi: “Ta khoâng caám caùc con laøm ñieàu aùc, nhöng haõy laøm caùi 
aùc nhö con treû”. Kinh Thaùnh, kinh Phaät khuyeân moïi ngöôøi haõy soáng hoàn nhieân, voâ tö, khoâng 
coù xung ñoät thì seõ coù haïnh phuùc. Pho töôïng thöù ba coù yù muoán soáng nhö treû thô nhöng “muõ ni 
che tai” laøm sao ñöôïc? Nhöõng ngheä nhaân taïc töôïng ñaõ ñaëc bieät dieãn taû moät ñoâi tai khaùc 
thöôøng “roäng daøi ngang goái”. Ñoâi tai quaù daøi, quaù roäng töôûng ñaày phuùc thoï nhöng laïi soáng 
trong thôøi ñaïi quaù gheâ gôùm, quaù nhieàu beá taéc neân pho töôïng thöù ba laïi tieáp tuïc “caû cuoäc ñôøi 
nghe ñuû”chuyeän ñau thöông. Coá tình muoán traùnh noãi khoå, nhöng caøng nhö theá laïi caøng nghe 
nhöõng noãi ñau cuûa chuùng sinh trong coõi traàn gian. Vaø nhö theá thì pho töôïng naøy vaãn daèn vaët 
vôùi “Caâu hoûi lôùn chöa lôøi ñaùp”. 
 Caû ba pho töôïng naøy ñeàu coù söï giaøy voø döõ doäi ôû taâm linh roái ren . Taát caû ñeàu tìm 
nhöõng giaûi phaùp ñeå môû caùnh cöûa cuoäc ñôøi “im æm khoùa” nhöng ñeàu baát haïnh: 
“Caùc vò ngoài ñaây trong laëng yeân 
Maø nghe gioâng baõo noå traêm mieàn” 
 Moãi vò La Haùn coù nhöõng neùt raát rieâng laø moät “ngöôøi laï” nhöng laïi laø moät ngöôøi laï 
ñaõ quen bieát ôû xaõ hoäi ñöông thôøi, xaõ hoäi quaèn quaïi ñau khoå trong nhieàu bieán ñoäng vaø beá taéc 
khoâng tìm ñöôïc loái ra. Ñaây khoâng phaûi laø moät caù nhaân ñau khoå maø laø moät “nhaân loaïi” cuûa 
moät quaù khöù ñau thöông, tuï taäp döôùi maùi chuøa naøy. 
“Moãi ngöôøi moät veû maët con ngöôøi 
Cuoàn cuoän ñau thöông chaûy döôùi trôøi” 
 Huy Caän vôùi nhöõng caûm xuùc maïnh meõ vaø trí töôûng töôïng phong phuù neân nhìn 
nhöõng pho töôïng goã baát ñoäng nhö laø nhöõng sinh theå vaät vaõ ñau thöông, taâm linh soâi suïc. Taùc 
giaû cho thaáy laø cuoäc tuï hoïp cuûa nhöõng chöùng nhaân lòch söû ñaày “laï luøng traêm va ät vaõ…”.Ngoaøi 
yù muoán nhaán maïnh raèng thaùnh cuõng laø ngöôøi thì caâu thô Moãi ngöôøi moät veû maët con ngöôøi coù 
leõ laø moät neùt veõ hôi thöøa.Bôûi vì chæ caàn noùi Moãi ngöôøi moät veû … laø ñuû roài. 
 Töø nhöõng pho töôïng naøy, Huy Caän caûm nhaän noãi khao khaùt tìm loái ra cuûa cha oâng 
trong thôøi ñaïi cuûa ñeâm daøi phong kieán vôùi bao soá phaän baát haïnh, nhöõng bi kòch thaät nhöùc 
nhoái. Nhöõng baïn ñöông thôøi cuûa “Nguyeãn Du” chaéc coù leõ ñoàng taâm söï vôùi Toá Nhö tieân sinh. 
“Coå kim haän söï thieân nan vaán” 
 Huy Caän ñaõ mieâu taû caùc pho töôïng vôùi moät ngheä thuaät quan saùt tinh teá vaø khaû naêng 
mieâu taû giaøu söùc gôïi hình vôùi buùt phaùp giaø giaën, vöøa sinh ñoäng, vöøa coâ ñuùc… Beân caïnh caùi 
ñoäc ñaùo töø nhöõng pho töôïng, Huy Caän coù gôûi gaém nhöõng aån yù saâu saéc. ÔÛ ñaây yù ñoà chính 
khoâng loä lieãu, Huy Caän ñaùnh giaù möùc ñau khoå cuûa cha oâng, ca tuïng thôøi kì hieän ñaïi, vaø phaàn 
naøo tri aâm thôøi ñaïi Nguyeãn Du, laéng tieáng loøng nghe söï thoån thöùc cuûa caùc baïn cuûa Nguyeãn 
Du caùch ñaây hai traêm naêm. Laéng nghe ñeå maø caûm ôn noãi khoå ñau cuûa cha oâng xöa: 
“Ñaát nöôùc mình ngheøo hôõi em yeâu 
Cho ñeán nhöõng gioït leä cha oâng cuõng coù ích cho ta nhieàu” 
 Suy gaãm quaù khöù thaáy beá taéc cuûa cha oâng ñeå chæ ra raèng thôøi buoåi naøy ta coù Ñaûng 
vaø Ñaûng môû ñöôøng cho moät ñaát nöôùc töï do, töôi ñeïp ñang chôø ta ra tay xaây döïng. Ñeán ñaây, 
vaøo luùc naøy chuùng ta ñaõ traû lôøi caâu hoûi lôùn cuûa cha oâng bôûi: 
“Toå quoác bao giôø ñeïp theá naøy chaêng?” 
 Toùm laïi nhìn caùc pho töôïng chuøa Taây Phöông taùc giaû ñaõ thöïc söï caûm xuùc vaø göûi 
nieàm suy töôûng saâu xa vôùi söï ñoàng caûm thaät saâu saéc! Vaø phaûi chaêng Huy Caän ñaõ thaáu hieåu 
 Vaên – thô 1954 – 1975 - TTLT Vónh Vieãn 107 
ñöôïc noãi loøng vaø yù töôûng cuûa caùc ngheä nhaân taøi hoa ngaøy xöa ñaõ göûi vaøo nhöõng pho töôïng 
ñöôïc xem nhö ñænh cao cuûa ngheä thuaät ñieâu khaéc goã Vieät Nam nhöõng taâm söï ñeán ñau loøng. 
Cha oâng ta ñaõ beá taéc ñaõ “ñaám naùt baøn tay tröôùc cöûa cuoäc ñôøi” maø “cöûa vaãn ñoùng vaø ñôøi im 
æm khoaù, nhöõng pho töôïng trong chuøa Taây Phöông khoâng bieát caùch traû lôøi” (Cheá Lan Vieân) 
thì ngaøy hoâm nay, soáng trong nieàm haïnh phuùc môùi ta môùi thaáy giaù trò cuûa cuoäc soáng hieän taïi. 
“Coù phaûi cha oâng thì ñeán sôùm chaêng? 
Vaø chaùu con thì laïi muoän? 
Daãu coù bay giöõa traêng sao cuõng mô ñöôïc soáng phuùt giaây baây giôø 
Buoåi ñaát nöôùc Huøng Vöông coù Ñaûng 
Moãi ngöôøi daân ñeàu ñöôïc thaáy Baùc Hoà” 
(Cheá Lan Vieân) 
* Ñeà 2: Bình giaûng moät trong caùc ñoaïn thô sau ñaây” 
 a. “Ñaây vò xöông traàn … ñeán nay” 
 b. “Maët cuùi (…) maët vaãn chau” 
TIEÁNG HAÙT CON TAØU 
“Khoâng ai coù theå nguû yeân trong ñôøi chaät 
Buoåi thuyû trieàu vaãy goïi nhöõng vaàng traêng…” 
Cheá Lan Vieân 
A. KIEÁN THÖÙC CÔ BAÛN 
 Baøi thô naøy coù lieân quan ñeán söï kieän kinh teá, xaõ hoäi vaøo naêm 1958 – 1960, ñoù laø 
phong traøo vaän ñoäng nhaân daân mieàn xuoâi leân xaây döïng kinh teá mieàn nuùi ôû Taây Baéc. Maëc duø 
baøi thô cuõng “phuïc vuï chính trò” nhöng khoâng phaûi chæ laø minh hoaï. Maø ôû ñaây söï kieän chæ laø 
moät gôïi yù ñeå nhaø thô theå hieän khaùt voïng veà nhaân daân, ñaát nöôùc vôùi nhöõng kæ nieäm saâu naëng 
nghóa tình cuûa nhaân daân trong khaùng chieán ñaõ qua. Taùc giaû muoán tìm veà ngoïn nguoàn cuûa hoàn 
thô. 
 Baøi thô luoân môùi bôûi nhöõng tình caûm vaø khaùt voïng soâi noåi, laéng ñoïng, nhöõng suy 
ngaãm vaø caûm nhaän veà ñôøi soáng ñöôïc keát tinh laøm ngöôøi ñoïc rung ñoäng vaø thích thuù. 
 Baøi thô noùi ñeán söï trôû laïi Taây Baéc cuûa traùi tim ñaõ gaén boù nhòp ñaäp vôùi vuøng ñaát 
nuoâi döôõng mình trong khaùng chieán. Cho neân caûm xuùc raát chaân thaønh. Ñieäp töø “möôøi naêm” 
(Möôøi naêm Taây Baéc, khaùng chieán möôøi naêm, möôøi naêm troøn, möôøi naêm chieán tranh) cuøng 
vôùi ñieäp töø “nhôù” (9 laàn) ñöôïc laëp raát nhieàu laàn khieán cho baøi thô giaøu chaát suy töôûng khi oân 
laïi kæ nieäm vaø boäc loä thaùi ñoä chaân thaønh khi trôû veà vôùi Taây Baéc. 
 Nhöng muoán caûm nhaän ñuùng baøi thô coù leõ phaûi chuù yù ñeán nhöõng töø ngöõ, hình aûnh 
mang tính bieåu töôïng. Xaùc ñaùng nhaát coù leõ laø “con taøu” vaø “Taây Baéc”. 
 Chuùng ta bieát trong thöïc teá thì chöa coù moät ñöôøng taøu vaø con taøu naøo leân Taây Baéc 
caû. Cho neân hieän töôïng trong baøi laø do taùc giaû saùng taïo neân vaø noù coù tính bieåu töôïng. 
 “Con taøu” chính laø khaùt voïng ra ñi, ñeán vôùi nhöõng mieàn xa xoâi ñeán vôùi nhaân daân, 
ñaát nöôùc vaø cuõng coøn laø ñeán vôùi mô öôùc vaø nhöõng ngoïn nguoàn cuûa caûm höùng ngheä thuaät. 
Vaàng traêng chính laø bieåu töôïng cuûa caùi ñeïp, caùi thô vaø ngheä thuaät. Neáu hieåu nhö treân ta môùi 
khoâng bôõ ngôõ vôùi nhöõng caâu thô… “Taøu ñôïi nhöõng vaàng traêng” “Taøu goïi anh ñi, sao chöa ra 
ñi? Chaúng coù thô ñaâu giöõa doøng ñoùng kheùp, taâm hoàn anh chôø gaëp anh treân kia”. 
 Vaên – thô 1954 – 1975 - TTLT Vónh Vieãn 108 
 Coøn “Taây Baéc” ngoaøi yù nghóa laø vuøng ñaát cuï theå, noù coøn gôïi ñeán nhöõng mieàn ñaát 
xa xoâi cuûa ñaát nöôùc, nôi coù nhöõng kæ nieäm khoâng theå queân cuûa tình ngöôøi trong khaùng chieán, 
nôi maø cuoäc soáng nhaân daân raát gian lao nhöng naëng nghóa tình. Nôi aáy ñang vaãy goïi ta. Ta coù 
theå hieåu hình aûnh bieåu töôïng naøy thoâng qua boán caâu thô laøm ñeà töø. Thöïc teá “Taây Baéc” vaø 
“Con taøu” noù coù tính khaùi quaùt vaø vöôït leân tính cuï theå. 
 Tuy nhieân ñeå cho hai hình töôïng coù tính bieåu töôïng treân ñöôïc nhaát quaùn, taùc giaû 
coøn duøng nhieàu hình aûnh coù tính aån duï khaùc nöõa taïo neân heä thoáng cho baøi thô (vaàng traêng, 
traùi chín, maët hoàng em..) 
B. LUYEÄN TAÄP 
 I. Ñeà baøi: 
 1/ Bình giaûng ñoaïn thô: 
 “Nhôù baûn söông giaêng (…) queâ höông” 
 2/ Bình giaûng khoå thô ñeà töø ñeå töø ñoù phaân tích baøi thô “Tieáng haùt con taøu” cuûa 
Cheá Lan Vieân. 
 II. Baøi laøm: 
BAØI LAØM 1 
 Neáu Huy Caän laø nhaø thô cuûa trieát lí. Toá Höõu möôït maø vôùi aâm höôûng cuûa nhöõng laøn 
ñieäu tröõ tình maø saâu saéc thì Cheá Lan Vieân laïi laø moät chaát gioïng laï taùo baïo vaø ñaày trí tueä. 
Nhaø pheâ bình vaên hoïc Nguyeãn Ñaêng Haïnh ñaõ coù laàn nhaän xeùt “Thô Cheá Lan Vieân voán dó laø 
moät ngöôøi phuï nöõ ñeïp. Theá nhöng oâng ta ñeo quaù nhieàu trang söùc vaøo khieán ngöôøi ta khoù 
gaàn, ngöôøi ta khoâng thaáy heát ñöôïc veû ñeïp voán coù cuûa noù, chæ coù moät ít caù nhaân môùi tieáp xuùc 
ñöôïc, thô oâng thöôøng thieân veà trí tueä vaø giaøu chaát trieát lí, suy töôûng”. 
 Coù theå noùi Tieáng haùt con taøu laø khuùc haùt yeâu thöông cuûa moät taám loøng höôùng veà 
nguoàn coäi khi ñaõ hoùa thaân “taâm hoàn ta laø Taây Baéc chöù coøn ñaâu”. Ñaëc bieät laø ñoaïn thô: 
“Nhôù baûn söông giaêng, nhôù ñeøo maây phuû 
… 
Tình yeâu laøm ñaát laï hoùa queâ höông” 
 Trong giai ñoaïn 1955 – 1964 cuøng vôùi Nguyeãn Khaûi, Nguyeãn Tuaân, Toâ Hoaøi… 
Cheá Lan Vieân thöùc tænh khoûi kieáp “soáng hôø”, “thoaùt tuïc”, “vui cuøng traêng gioù, nguû cuøng sao”, 
hoøa mình vaøo nhòp soáng chung cuûa daân toäc trong nhöõng ngaøy ñaàu sô sinh cuûa ñaát nöôùc. Nhaø 
thô yù thöùc roõ nhieäm vuï cuûa ngöôøi caàm buùt vaø höôùng tôùi cuoäc soáng môùi baèng moät taâm hoàn 
khaùt khao maõnh lieät qua Tieáng haùt con taøu. 
 Cuøng vôùi noãi nhôù noãi khaùt khao veà Taây Baéc: “Xöù thieâng lieâng röøng nuùi hoùa anh 
huøng”, nhöõng kæ nieäm ngaøy naøo veà tình nghóa daân quaân caû nöôùc laïi ñöôïc soáng daäy trong taâm 
tö taùc giaû. Nhaø thô nhôù “thaèng em lieân laïc”, “ngöôøi anh du kích”, nhôù meá: “Naêm con ñau meá 
thöùc moät muøa daøi”. Nhaân daân ñöôïc hieän ra trong quaàng saùng aáp aùm cuûa nghóa tình ruoät thòt, 
ñaáy laø nhöõng ngöôøi anh vôùi “chieác aùo naâu suoát moät ñôøi vaù raùch”, nhöõng ngöôøi meï “löûa hoàng 
soi toùc baïc” ñaõ heát loøng cöu mang ñuøm boïc chôû che taùc giaû trong nhöõng ngaøy ñaàu cuûa cuoäc 
khaùng chieán. Nhöõng ngöôøi meï, ngöôøi anh khoâng laø “nuùm ruoät röùt ra”, nhöng taám loøng cuûa 
nhaân daân ñaùng quyù ñaùng troïng ñeán döôøng naøo! 
 Coù theå ta môùi thaáy ñöôïc tình caûm tha thieát maø nhaø thô daønh cho nhaân daân ñuùng hôn 
laø daønh cho Taây Baéc. 
Nhôù baûn söông giaêng, nhôù ñeøo maây phuû 
 Vaên – thô 1954 – 1975 - TTLT Vónh Vieãn 109 
Nôi naøo qua loøng laïi chaúng yeâu thöông 
 Vaãn nhöõng gioïng ñieäu raát quen ñaày gôïi caûm vaø cuûa suy töôûng, caâu thô ngôõ nhö raát 
laï maø vaãn ñaäm ñaø noãi nhôù veà Taây Baéc. Phaûi roài chæ ôû Taây Baéc môùi coù “baûn söông giaêng”, coù 
“ñeøo maây phuû”. Noãi nhôù töø nhöõng hình aûnh cuï theå töø nhöõng ngöôøi meï, ngöôøi anh, nhöõng ñöùa 
em xa laï maø gaén boù töïa ruoät raø ñöôïc khaùi quaùt vaø baát ngôø nhaân leân thaønh moät chaân lí: 
Khi ta ôû chæ laø nôi ñaát ôû 
Khi ta ñi ñaát boãng hoùa taâm hoàn 
 Coù leõ trong nhöõng chaân lí cuûa ñôøi thöôøng, ñaây ñuùng laø moät chaân lí dung dò vaø saâu 
saéc nhaát. Nheï nhö khoâng “hình töôïng thô trong ñoaïn thô treân ñaõ vaän ñoäng töø caûm xuùc ñeán 
suy töôûng. Töø nhöõng tình caûm nhôù thöông maûnh ñaát con ngöôøi, taùc giaû ñaõ naâng caûm xuùc leân 
thaønh moät suy nghó. Ranh giôùi giöõa caûm xuùc vaø suy nghó ñaõ bò vöôït qua nheï nhaøng laøm cho 
caâu thô vöøa rung ñoäng veà caûm xuùc vöøa laéng saâu suy nghó ”. (Haø Minh Ñöùc) 
 Thaät vaäy ñoaïn thô treân coù caùi gì ñoù thaät moâng lung, mô hoà nhö moät thöù traùi chín ñoû 
laáp loù giöõa vöôøn xanh gôïi cho ta bieát bao haùo höùc, suy töôûng. Ngöôøi ñoïc nhö cuøng chung 
doøng taâm töôûng cuûa nhaø thô nhôù veà nhöõng mieàn ñaát ñaõ qua vaø ñaõ soáng, nhôù veà nhöõng con 
ngöôøi tuy “khoâng phaûi hoøn maùu caét” nhöng “troïn ñôøi con nhôù maõi ôn nuoâi”. Phaûi chaêng 
chính sôïi daây nghóa tình aáy ñaõ laøm soáng laïi maûnh ñaát ngôõ nhö voâ tri maø: 
“Khi ta ôû ñaát chæ laø nôi ñaát ôû” 
 Chính nghóa tình saâu naëng daân quaân ñaõ hoùa thaân vaøo maûnh ñaát khieán cho noù cuõng 
coù taâm hoàn. 
“Khi ta ñi ñaát boãng hoùa taâm hoàn” 
 Vieát veà noãi nhôù khoâng chæ coù Cheá Lan Vieân, Toá Höõu cuõng ñaõ töøng höôùng veà Vieät 
Baéc vôùi taám loøng cuûa ñöùa con xa: 
“Nhôù gì nhö nhôù ngöôøi yeâu 
Traêng leân ñaàu nuùi, naéng chieàu löng nöông 
Nhôù töøng baûn khoùi cuøng söông 
Sôùm khuya beáp löûa ngöôøi thöông ñi veà 
Nhôù töøng röøng nöùa bôø tre 
Ngoøi Thia, Soâng Ñaùy, suoái Leâ vôi ñaày…” 
(Vieät Baéc) 
 Phong caùch quen thuoäc cuûa Toá Höõu laø hay taû caûnh ñeå gôïi tình. OÂng taû caûnh nuùi 
röøng Vieät Baéc nhö muoán khôi laïi nhöõng tình caûm löu luyeán ngaøy xöa vôùi vuøng röøng nuùi 
chieán khu. Coøn vôùi Cheá Lan Vieân thì töø nhöõng hoaøi nieäm veà Taây Baéc, nhaø thô cuûa trí tueä ñaõ 
ñuùc keát, chieâm nghieäm ñöôïc cho mình moät chaân lí raát rieâng: 
“Khi ta ôû chæ laø nôi ñaát ôû 
Khi ta ñi ñaát boãng hoùa taâm hoàn” 
 Maïch thô ñang vaän ñoäng moät caùch ñeàu ñaën theo doøng suy töôûng ñoät nhieân bò chaën 
ñöùng laïi bôûi noãi nhôù “boãng” traøn veà. Nhaø thô daønh haún moät ñoaïn thô ñeå vieát cho “em”: 
“Anh boãng nhôù em nhö ñoâng veà nhôù reùt 
Tình yeâu ta nhö caùnh kieán hoa vaøng 
Nhö xuaân ñeán chim röøng loâng trôû bieác 
Tình yeâu laøm ñaát laï hoaù queâ höông” 
 Vaên – thô 1954 – 1975 - TTLT Vónh Vieãn 110 
 Ñoaïn thô nhö moät noát ñeäm raát laï sang ngang doøng taâm töôûng. Vaâng, laï ngay töø caâu 
ñaàu: 
“Anh boãng nhôù em nhö ñoâng veà nhôù reùt” 
Ngöôøi ta hay duøng töø “boãng” ñeå chæ nhöõng gì xaûy ra ñoät ngoät vaø baát ngôø. Theá maø ôû 
ñaây “anh” chæ vöøa “boãng nhôù em” maø noãi nhôù ñaõ ñöôïc ñònh hình khaù saâu saéc: “ñoâng veà nhôù 
reùt”. Caâu thô döôøng nhö coù caùi gì ñoù phi logic nhöng vaãn raát ñuùng vôùi logic cuûa tình yeâu. Ai 
ñoù ñaõ noùi “tình yeâu bieán thieân nhö moät haøm soá” coù leõ ñuùng! Nhaø thô ñöa ra moät loaït so saùnh 
veà tình yeâu giöõa anh vaø em nhö “ñoâng veà nhôù reùt” nhö “caùnh kieán hoa vaøng” nhö “xuaân ñeán 
chim röøng loâng trôû bieác”. Giöõa muoân vaøn ñònh nghóa veà tình yeâu phaûi chaêng Cheá Lan Vieân 
ñang tìm cho mình moät ñònh nghóa môùi veà tình yeâu? Tình yeâu laø theá ñoù phaûi chaêng nhaø thô 
ñang ñònh nghóa tình yeâu thoâng qua nhöõng so saùnh taùo baïo ñaày baát ngôø. Vaø cuõng chính söï so 
saùnh linh ñoäng aáy ñaõ taïo neân moät giaù trò môùi trong voâ vaøn caùch nghó veà tình yeâu. Vôùi caâu 
thô töôûng chöøng nhö raát ngoâ ngheâ: 
“Anh boãng nhôù em nhö ñoâng veà nhôù reùt” 
Nhöng roõ raøng caâu thô coù moät söï so saùnh ñaày gôïi caûm veà baûn chaát cuûa muøa ñoâng 
laø giaù reùt. Coù reùt möôùt môùi laø tieát ñoâng, nhaát laø muøa ñoâng Taây Baéc. Do ñoù, neáu anh coù em, 
anh môùi tìm ñöôïc chính mình. Vaø neáu khoâng coù em, anh khoâng phaûi laø anh. 
Hôn nöõa caùi giaù reùt coøn gôïi ñeán nhu caàu caàn coù nhau: 
“Caùi reùt ñaàu muøa anh reùt xa em 
Ñeâm nay laïnh chaên chia laøm hai nöûa 
Nöûa ñaép cho em ôû vuøng bieån laïnh