Hồn trương ba, da hàng thịt (trích) Lưu Quang Vũ

Hån tr­¬ng ba, da hµng thÞt
(trÝch)
	L­u Quang Vò 

A. Môc tiªu cÇn ®¹t 

C¶m nhËn ®­îc :bi kÞch cña con ng­êi khi bÞ ®Æt vµo nghÞch c¶nh ph¶i sèng nhê , sèng t¹m vµ tr¸I tù nhiªn khiÕn t©m hån nh©n hËu , thanh cao bÞ nhiÔm ®éc vµ tha hãa tr­íc sù lÊn ¸t cña thÓ x¸c th« lç , phµm tôc ; vÎ ®Ñp t©m hån ng­êi lao ®éng trong cuéc ®Êu tranh chèng l¹i sù dung tôc , b¶o vÖ quyÒn ®­îc sèng trän vÑn ,hµi hßa gi÷a thÓ x¸c vµ t©m hån , cïng kh¸t väng hoµn thiÖn nh©n c¸ch .
*ThÊy ®­îc kÞch L­u Quang Vò ®Æc s¾c trªn c¶ hai ph­¬ng diÖn : kÞch b¶n v¨n häc vµ nghÖ thuËt s©n khÊu bëi tÝnh hiÖn ®¹i kÕt hîp víi c¸c gi¸ trÞ truyÒn thèng , sù phª ph¸n m¹nh mÏ , quyÕt liÖt vµ chÊt ch÷ t×nh ®»m th¾m bay bæng 
B. bµi häc
I Giíi thiÖu vµi nÐt vÒ L­u Quang Vò 
+Sinh n¨m 1948 ë huyÖn H¹ Hoµ - Phó Thä 
Quª gèc: TØnh Qu¶ng Nam. Thuë nhá häc ë Phó Thä. N¨m 1954 cïng gia ®×nh chuyÓn vÒ Hµ Néi. Tham gia qu©n ®éi mét thêi gian. TiÕp ®ã lµ nh÷ng ngµy sèng gian nan, cùc nhäc cña L­u Quang Vò. 
+ L­u Quang Vò b¾t ®Çu s¸ng t¸c v¨n häc tõ nh÷ng n¨m s¸u m­¬i cña thÕ kØ XX L­u Quang Vò ®Õn víi th¬ vµ kÞch. Sau ®ã chuyÓn sang kÞch. Trong kho¶ng b¶y, t¸m n¨m, L­u Quang Vò hoµn thµnh 50 kÞch b¶n, chiÕm lÜnh rÊt nhiÒu sµn diÔn trong n­íc. NhiÒu vë ®¹t gi¶i cao: Sèng m·i tuæi 17, Nµng Si-ta, NÕu anh kh«ng ®èt löa, Lêi thÒ thø 9, Kho¶ng kh¾c vµ v« tËn, T«i vµ chóng ta, Hån Tr­¬ng Ba da hµng thÞt,... 
N¨m 1988 L­u Quang Vò mÊt ®ét ngét v× tai n¹n giao th«ng cïng vî vµ con lµ n÷ sÜ Xu©n Quúnh vµ L­u Quúnh Th¬. 
+ §ãng gãp cña L­u Quang Vò víi ngµnh s©n khÊu : L­u Quang Vò ®­îc nhµ n­íc tÆng gi¶i th­ëng Hå ChÝ Minh vÒ v¨n häc nghÖ thuËt n¨m 2000.



II V¨n b¶n vë kÞch vµ ®o¹n trÝch

1 Tãm t¾t vë kÞch
- Vë kÞch hån Tr­¬ng Ba da hµng thÞt ®­îc viÕt tõ 1981 ®Õn 1984 míi ra m¾t c«ng chóng. 
+ Tr­¬ng Ba giái cê lµm nghÒ trång v­ên, kho¶ng h¬n 50 tuæi, chÊt ph¸c, cÇn cï, yªu vî, th­¬ng con ch¸u. Do th¸i ®é lµm viÖc t¾c tr¸nh cña Nam Tµo, B¾c §Èu (Thiªn ®×nh), Tr­¬ng Ba bÞ chÕt bÊt ngê. V× th­¬ng quý Tr­¬ng Ba ®· tõng ch¬i cê víi m×nh nªn §Õ ThÝch (vÞ tiªn næi tiÕng cao cê) ®· cho hån Tr­¬ng Ba nhËp vµo th©n x¸c anh hµng thÞt (võa chÕt ®­îc mét ngµy) ®Ó ®­îc sèng l¹i. ThÕ lµ hån Tr­¬ng Ba vÉn gi÷ nguyªn vÑn nh­ng ph¶i tró ngô ë th©n x¸c anh hµng thÞt. 
+ §iÒu trí trªu bÊt h¹nh còng b¾t ®Çu x¶y ra. Hån Tr­¬ng Ba kh«ng thÓ sèng chung víi vî ng­êi hµng thÞt. VÒ nhµ m×nh, hån Tr­¬ng Ba còng kh«ng ®­îc vî con, ch¸u vµ b¹n bÌ quý mÕn, yªu th­¬ng v× th©n x¸c th« kÖch, tÝnh c¸ch th« thiÓn cña anh hµng thÞt. Tr­¬ng Ba rÊt ®au khæ. Cuèi cïng Tr­¬ng Ba quyÕt ®Þnh xin §Õ ThÝch cho anh hµng thÞt vµ Cu TÞ (b¹n ch¸u m×nh) sèng l¹i, m×nh th× chÕt h¼n kh«ng nhËp vµo x¸c cña ai n÷a.

2Nguån gèc vµ sù s¸ng t¹o cña vë kÞch
- M­în truyÖn d©n gian, nh­ng cã nhiÒu s¸ng t¹o. ë truyÖn d©n gian Hån Tr­¬ng Ba cø viÖc sèng trong th©n x¸c anh hµng thÞt mét c¸ch b×nh th­êng. ë ®©y L­u Quang Vò ®· s¸ng t¹o: 
+ DiÔn t¶ t×nh tr¹ng trí trªu, nçi ®au khæ giµy vß cña Tr­¬ng Ba 
+ QuyÕt ®Þnh cuèi cïng giµu tÝnh nh©n v¨n.
- Sù chuyÓn biÕn m¹nh mÏ cña x· héi, cña v¨n häc ViÖt Nam vµo nh÷ng n¨m t¸m m­¬i cña thÕ kØ XX. C«ng cuéc ®æi míi cña §¶ng ph¸t ®éng nh»m gi¶i phãng søc s¶n xuÊt, ph¸t huy mäi tiÒm n¨ng s¸ng t¹o cña nh©n d©n trong ®ã cã ng­êi cÇm bót. Sè phËn con ng­êi, vÊn ®Ò c¸ nh©n cÇn ®­îc kh¸m ph¸. NhiÒu vÊn ®Ò nãng báng cña ®êi sèng nh­ chèng tiªu cùc ®· trë thµnh c¶m høng cña nhiÒu ng­êi. L­u Quang Vò ®· viÕt vë kÞch nµy trong hoµn c¶nh Êy. 
- Môc ®Ých: Víi tinh thÇn chiÕn ®Êu m¹nh mÏ, th¼ng th¾n cña mét nghÖ sÜ h¨ng h¸i tham dù vµo tiÕn tr×nh c¶i c¸ch x· héi, L­u Quang Vò s¸ng t¸c vë kÞch nµy nh»m phª ph¸n biÓu hiÖn tiªu cùc cña lèi sèng lóc bÊy giê. 
* Ch¹y theo ham muèn tÇm th­êng vÒ vËt chÊt, chØ muèn h­ëng thô ®Ó trë nªn phµm phu, th« thiÓn. 
* Ai còng biÕt t©m hån lµ quý, ®êi sèng tinh thÇn ®¸ng träng mµ ch¼ng ch¨m lo tíi ®êi sèng vËt chÊt, kh«ng phÊn ®Êu v× h¹nh phóc toµn vÑn th× chØ lµ biÓu hiÖn chñ nghÜa duy t©m chñ quan, sù l­êi biÕng. 
* T×nh tr¹ng con ng­êi ph¶i sèng gi¶, kh«ng d¸m, kh«ng ®­îc nh­ b¶n th©n m×nh. §ã lµ nguy c¬ ®Èy con ng­êi tíi chç tha ho¸ do danh vµ lîi. NÕu sèng vay m­în, sèng ch¾p v¸ kh«ng cã sù hµi hoµ gi÷a vÎ ®Ñp t©m hån, nh©n c¸ch vµ nhu cÇu vËt chÊt th× con ng­êi chØ gÆp bi kÞch mµ th«i. 
* Cuéc sèng con ng­êi chØ thùc sù h¹nh phóc, chØ cã gi¸ trÞ khi ®­îc sèng ®óng lµ m×nh, ®­îc sèng tù nhiªn trong mét thÓ thèng nhÊt.

3. VÞ trÝ ®o¹n trÝch
- §©y lµ mét phÇn cña c¶nh 7 - c¶nh cuèi cïng cña vë kÞch. M©u thuÉn gi÷a hån vµ x¸c lªn ®Õn c¨ng th¼ng. Hån cã nguy c¬ bÞ lÊn ¸t. (ng­êi th©n trong gia ®×nh xa l¸nh). §Ó tõ ®ã dÉn ®Õn quyÕt ®Þnh cuèi cïng.

4 Hµnh ®éng kÞch 
- M©u thuÉn c¨ng th¼ng gi÷a t©m hån thuÇn hËu víi thÓ x¸c th« kÖch ®Ó tõ ®ã ph¬i bµy nh÷ng hiÖn thùc tiªu cùc cña ®êi sèng nh»m ®¶ kÝch vµ phª ph¸n lµ hµnh ®éng cña vë kÞch. C¸ch gi¶i quyÕt giµu tÝnh nh©n v¨n.

C PH¢N TICH
1. Cuéc ®èi tho¹i gi÷a hån vµ x¸c 
- Hån Tr­¬ng Ba ®­a x¸c hµng thÞt vÒ nhµ m×nh. Ng­êi ta phª ph¸n Tr­¬ng Ba ®æi tÝnh, ®æi nÕt. LÝ tr­ëng l¹i ®Õn s¸ch nhiÔu (h¹ch s¸ch, vßi vÉm). Con trai Tr­¬ng Ba tá ra h­ háng. Ch¸u g¸i kh«ng nhËn «ng. Con d©u than phiÒn. Hån Tr­¬ng Ba rÊt ®au khæ

L­îc thuËt nh÷ng ®èi tho¹i gi÷a hån Tr­¬ng Ba vµ x¸c anh hµng thÞt

Hån Tr­¬ng Ba
X¸c anh hµng thÞt
- Kh«ng! Kh«ng! T«i kh«ng muèn sèng nh­ thÕ nµy m·i. T«i ch¸n c¸i chç ë kh«ng ph¶i cña t«i nµy l¾m råi! C¸i th©n thÓ kÒnh cµng th« lç nµy ta b¾t ®Çu sî mi. Ta chØ muèn rêi x¸c mi tøc kh¾c. 
- Mµy còng biÕt nãi kia µ! mµy chØ lµ x¸c thÞt ©m u, ®ui mï. 
- Mµy chØ lµ c¸i vá bªn ngoµi kh«ng cã ý nghÜa g× hÕt. 
- NÕu cã th× chØ lµ nh÷ng thø thÊp kÐm, con thó nµo còng thÌm ¨n ngon, thÌm r­îu thÞt. 

- Im ®i! §Êy lµ mµy chø, h¬i thë cña mµy ...






- Tao b¶o mµy im ®i. 



- Kh«ng! Ta vÉn cã ®êi sèng riªng trong s¹ch nguyªn vÑn, th¼ng th¾n. 

- Ta kh«ng muèn nghe mµy n÷a. 











- Nh­ng... nh­ng... nh­ng
- V« Ých! C¸i linh hån mê nh¹t cña «ng Tr­¬ng Ba khèn khæ kia ¬i! ¤ng kh«ng t¸ch ra khái t«i ®­îc ®©u, dï t«i chØ lµ th©n x¸c. 

- ChÝnh v× ©m u ®ui mï mµ t«i cã søc m¹nh ghª gím, ¸t c¶ linh hån cao khiÕt cña «ng ®Êy. 
- Cã thËt thÕ kh«ng? 
- TÊt nhiªn, tÊt nhiªn! Sao «ng kh«ng kÓ tiÕp khi «ng ë bªn nhµ t«i. Khi «ng ®øng bªn c¹nh vî t«i, tay ch©n run rÈy, h¬i thë nãng rùc ... Cæ nghÑn l¹i. §ªm Êy suýt n÷a th×... 
- Th× t«i cã ghen ®©u ! Ai l¹i ghen víi chÝnh th©n thÓ m×nh ... Ta nªn thµnh thËt víi nhau mét chót. Ch¼ng lÏ «ng kh«ng sao xuyÕn chót g× c¸i mãn tiÕt canh cæ hò. Nµo h·y thµnh thËt tr¶ lêi. 
- Râ rµng «ng kh«ng d¸m tr¶ lêi. GiÊu ai chø kh«ng thÓ giÊu ®­îc t«i. Hai ta ®· hoµ lµm mét. 
- ¤ng ph¶i n­¬ng nhê t«i, chiÒu theo ®ßi hái cña t«i mµ cßn nhËn lµ nguyªn vÑn, th¼ng th¾n, trong s¹ch. 
- ¤ng cø bÞt tai l¹i! Ch¼ng cã c¸ch nµo chèi bá ®­îc ®©u. Sao «ng khinh th­êng t«i thÕ. T«i lµ b×nh chøa ®ùng linh hån. Nhê t«i mµ «ng cã thÓ lµm ®­îc, nh×n ®­îc trêi ®Êt, ng­êi th©n. Nµy! nh÷ng vÞ l¾m ch÷ nhiÒu s¸ch nh­ c¸c «ng lµ hay vin vµo cí t©m hån lµ cao quý ®Ó råi bá bª phÇn x¸c. Mçi b÷a t«i ®ßi ¨n 8, 9 b¸t c¬m, t«i thÌm ¨n thÞt. Hái cã g× lµ lçi nµo? Lçi lµ ë chç kh«ng cã ®ñ 8, 9 b¸t c¬m cho t«i ¨n 
-> Qua søc c¨ng cña c¸c ®èi tho¹i, Tương quan lượt lời: Xác: dài, dày đặc, Hồn: ngắn, thưa thớt => sự lấn át, thắng thế của Xác - sự đuối lí, bất lực của Hồn => Hồn bị đẩy vào đường cùng, buộc phải xuôi theo những sự thật và lí lẽ hiển nhiên mà Xác chỉ ra.
- Xung đột ngày càng đẩy lên cao trào, Xác tung ra những lí lẽ sắc bén như dao mổ, khoét sâu vào nỗi đau bị tha hóa của Hồn,ta nhËn ra sù ®au ®ín d»n vÆt cña Hån Tr­¬ng Ba. Nh­ng dï ®au ®ín ®Õn ®©u còng kh«ng tho¸t ra ®­îc th©n x¸c cña anh hµng thÞt. Cuéc ®èi tho¹i kÕt thóc b»ng sù lóng tóng, c¬ hå nh­ thÊt b¹i cña hån Tr­¬ng Ba. ->Tuân theo trực giác nghệ thuật nhiều hơn là nhận thức triết học rõ ràng, tác giả bằng một số chi tiết cho ta thấy cuộc vật lộn giữa hồn “trương ba” và da “hàng thịt” thực chất là cuộc giao tranh giữa hai linh hồn tron một than xác. Thân xác nguyên sinh của anh hàng thịt “cũng như của bất cứ một ai” không nghiện rượu, không bạo hành. Nó nghiện rượu, nó bạo hành vì nó đã thấm chất linh hồn của anh đồ tể
- Linh hån vµ thÓ x¸c kh«ng thÓ t¸ch rêi nhau. Nh­ng ph¶i lµ thÓ thèng nhÊt. Linh hån ph¶i ®­îc sèng ®óng trong th©n x¸c cña m×nh. Kh«ng thÓ sèng vay m­în, tró Èn n¬i kh«ng ph¶i lµ cña m×nh. Sèng nh­ thÕ th× lóc nµo còng chØ thÊy bi kÞch. 
- Lªn ¸n hiÖn t­îng chØ lÝ thuyÕt su«ng ®Ò cao tinh thÇn mµ ch¼ng chó ý g× tíi vËt chÊt. §Êy lµ biÓu hiÖn cña chñ nghÜa duy t©m chñ quan chø kh«ng ph¶i lµ duy vËt biÖn chøng.

2. QuyÕt ®Þnh cuèi cïng cña Hån Tr­¬ng Ba qua mµn ®èi tho¹i víi ng­êi th©n vµ ®Õ thÝch.
Qua c¸c lêi tho¹i ta nhËn thÊy
- Sù ch¸n ch­êng cña vî Tr­¬ng Ba
+ “¤ng b©y giê th× cßn biÕt ®Õn ai n÷a!
+ “Ch­a biÕt t«i ®i cÊy thuª, lµm m­ín ë ®©u còng ®­îc... ®Ó «ng ®­îc th¶nh th¬i víi vî ng­êi hµng thÞt, cßn h¬n thÕ nµy” ... “«ng ®©u cßn lµ «ng Tr­¬ng Ba lµm v­ên ngµy x­a n÷a, «ng biÕt kh«ng ...”
- §o¹n tuyÖt cña ch¸u néi 
+ “T«i kh«ng ph¶i lµ ch¸u cña «ng”
+ “¤ng néi t«i chÕt råi ... Tõ nay «ng kh«ng ®­îc ®éng vµo c©y cèi trong v­ên cña «ng t«i n÷a ... bµn tay giÕt lîn cña «ng lµm gÉy c¸i chåi non, ch©n «ng to bÌ nh­ c¸i xÎng, giÉm lªn n¸t c¶ c©y ... «ng néi ®êi nµo th« lç phò phµng nh­ vËy”. 
+ “¤ng xÊu l¾m, ¸c l¾m, cót ®i! L·o ®å tÓ cót ®i. 
- Ch¸n ng¸n cña con d©u. 
+ “Con c¶m thÊy mçi ngµy thÇy ®æi kh¸c dÇn, mÊt m¸t dÇn, mê nh¹t dÇn, nhoÌ ®i ... con cµng th­¬ng thÇy! nh­ng lµm thÕ nµo thÇy ¬i!

- C¶ nhµ ®ang ®au khæ, ch¸n ng¸n t×nh c¶nh hån Tr­¬ng Ba sèng trong th©n x¸c anh hµng thÞt. §Êy lµ ®éng lùc ®Ó ®i ®Õn quyÕt ®Þnh cuèi cïng cña hån Tr­¬ng Ba.


- Th¾p h­¬ng mêi §Õ ThÝch xuèng.
- §Õ ThÝch xuèng cuéc ®èi tho¹i b¾t ®Çu 
Tãm l­îc lêi tho¹i cña Hån Tr­¬ng Ba vµ §Õ ThÝch 
Hån Tr­¬ng Ba
§Õ ThÝch
- ¤ng §Õ ThÝch ¹! t«i kh«ng thÓ tiÕp tôc mang th©n anh hµng thÞt ®­îc n÷a
- T«i kh«ng ®­îc lµ t«i toµn vÑn!





- Dï anh hµng thÞt cã tÇm th­êng nh­ng ®óng lµ cña anh ta, sÏ sèng hoµ thuËn víi th©n anh ta. Chóng sinh ra (hån vµ x¸c) lµ ®Ó sèng víi nhau. 
- Nªu «ng kh«ng gióp t«i sÏ nh¶y xuèng s«ng hay ®©m mét nh¸t dao vµo cæ, lóc ®ã th× x¸c anh hµng thÞt còng mÊt. 
- Kh«ng! t«i...
- §Ó råi mäi ng­êi lÇn l­ît n»m xuèng m×nh t«i vÉn ph¶i sèng víi ®¸m ng­êi hËu sinh. Nh÷ng g× chóng thÝch th× t«i ghÐt. Nh÷ng g× t«i thÝch chóng ch¼ng ­a. T«i sÏ b¬ v¬ l¹c lâng ... ¤ng h·y ®­a hån cu TÞ vÒ nhËp vµo x¸c nã, cho nã ®­îc sèng l¹i...
- ¤ng h·y cøu nã! «ng ph¶i cøu nã! ¤ng cã biÕt ®øa con víi mÑ lµ thÕ nµo kh«ng? Cßn to h¬n c¶ ý ®Þnh bµ T©y V­¬ng MÉu nhµ «ng. 
- T«i ch¼ng muèn nhËp vµo ai c¶.
H·y ®Ó t«i chÕt h¼n. …
- Cã nh÷ng c¸i sai kh«ng thÓ söa ®­îc chØ cã c¸ch lµ ®õng bao giê sai n÷a. 
- ¤ng hiÓu r»ng sèng thÕ nµy cßn khæ h¬n lµ c¸i chÕt ... Cuéc sèng gi¶ t¹o nµy cã lîi cho ai. Ho¹ ch¼ng chØ cã l·o lÝ tr­ëng vµ ®¸m Tr­¬ng tuÇn hØ h¶ thu lîi léc! ChØ cã bän khèn kiÕp lµ lîi léc. 
- Kh«ng cßn c¸i vËt qu¸i gë mang tªn Hån Tr­¬ng Ba da hµng thÞt n÷a. 
- Cã g× kh«ng æn ®©u!



- ThÕ «ng ngì tÊt c¶ mäi ng­êi ®Òu ®­îc toµn vÑn µ! T«i vµ ngay c¶ Ngäc Hoµng l¾m khi còng ph¶i khu«n phÐp m×nh cho xøng víi danh vÞ Ngäc Hoµng. D­íi ®Êt trªn trêi ®Òu thÕ c¶. 
- Nh­ng hån «ng muèn tró vµo ®©u




- T«i ®· ph¹m phÐp giíi mét lÇn. T«i cßn chê xÐt xö. T«i ch¼ng sî. VÞ trÞ c¶ tiªn thÇn hÕt c¶ th× lÊy g× cho d©n chóng hä thê. 
- Hay lµ «ng nhËp vµo x¸c cô TÞ 


- ViÖc cu TÞ ch¾c ch¾n cã lÖnh cña bµ T©y V­¬ng MÉu. 




- T«i sÏ lµm cô TÞ sèng l¹i. Cßn «ng, «ng muèn nhËp vµo ai?




C¸i sai Êy ®· ®­îc söa ®Ó hån «ng sèng l¹i 


- Tr¶ th©n x¸c nµy cho anh hµng thÞt. 





Quan niệm: Cuộc sống thật đáng quí nhưng sống nhờ, sống gửi, sống chắp vá, không được là mình thì thật vô nghĩa. “Sống” đơn thuần chỉ là đời sống thực vật, “sống như thế nào” – sống “toàn vẹn” mới là đời sống của một con người. Để có được ý nghĩa chân chính đó quả không dễ dàng.
- Quá trình đưa ra quyết định dứt khoát “chết hẳn”, Trương Ba đã thực hiện cuộc phục sinh tâm hồn mình. Người ta lại thấy một Trương Ba nhân hậu, vị tha, giàu tình thương. hồn Trương Ba tự nguyện rút vào cõi hư vô. Vào hư vô, chứ không phải vào bất tử. Néu các nhân vật Nguồn sáng trong đời không cần đến sự bất tử, vì họ toại nguyện với cuộc sống tuyệt đẹp mà họ tin, như ngọn đốc sáng sẽ được truyền từ thế hệ này tới thế hệ khác, thì nhân vật hôn Trương Ba, da Hàng Thịt chối từ sự bất tử, vì nhận nhận ra nó còn tồi tệ hơn cuộc sống hữu tử. Cùng với hồn Trương Ba, Đế Thích cũng trối bỏ thiên đường, tự nguyện nhận lấy số phận con người phải chết và xem ra ông ta có lí: đối với những sinh linh bất toàn như ông – mà trong vở kịch ta đang phân tích, những tiên thánh thiên đường đều đầy rẫy tội lỗi, không khác gì loài người nơi hạ giới – thì bất tử là hình phạt còn nặng nề hơn và đáng sợ hơn cái chết. Những ai có đức tin tôn giáo có thể chê trách những qua niệm siêu hình học thô sơ nông cạn của nhà viết kịch Việt Nam Lưu Quang Vũ, song chúng đâu phải là của riêng anh, chúng quá phổ biến trong loài người hiện nay. Điều không thể không thừa nhận là: với quan niệm như thế về sự bất tử, cái kết của kịch trở lên bi đát hơn gấp bội. Không còn cõi vĩnh hàng loài người ngàn đời mơ ước, không còn sự giả cứu cho những linh hồn tội lỗi và sự đền thưởng cho những linh hồn chân thiện. Từ thế giới này, nơi những con người hướng thiện khổ đau, cô đơn và that bại, họ chỉ có thể trở về nơi hư vô tuyệt dịch. Cái duy nhất mà họ có thể làm được như Trương Ba của Lưu Quang Vũ làm là chung thành đến cùng với bản chất của mình, giữ gìn cho bằng được, bằng giá của ngay sự sống, cái phẩm giá con người của mình. Chủ nghĩa anh hung của những người chiến bại, dĩ nhiên, là cái rất cao quý và có sức hấp dẫn thẩm mĩ và nó được tư tưởng và nghệ thuật loài người khai thác từ ngàn xưa. Những phát triển thái quá, nó dẽ chuyển hoá (như trong triết học và văn học hiên sinh phương Tây một thời làm mưa làm gió trong thế kỉ qua) thành một thứ chủ nghĩa bi quan giáo điều, phủ định mọi khả năng chiến thắng của cái đẹp, cái thiện, cái chân. Mà chủ nghĩa giáo điều, dưới mọi hình thức của nó là tử thù cuả bi kịch thực thụ. Bi kịch miêu tả sự bại vong của cái đẹp, cái thiện, cái chân, nhưng nó sống bằng sự phúc sinh của chúng, nó luôn luôn để chỗ cho “phép lạ”, cho cái huyền nhiệm của sinh tồn. Trong vở kịch suất sắc của mình, Lưu Quang Vũ không đi đến chủ nghĩa bi quan cực đoan – hình ảnh Trương Ba, người làm vườn, người vun trồng sự sống tươi đẹp vẫn sống trong tư tưởng của vợ ông, con dâu ông, cháu gái ông nhưng họ yếu đuối làm sao và bất lực làm sao trước xã hội, nơi những chủ nhận thực sự là anh đồ tể sống lại trong than xác phù hợp với hắn, là con trai của Trương Ba thấm nhuần phép tồn tại ở đời này, là lũ quan chức tham nhũng vô liêm sỉ. Những con người ấy sẽ thất bại trong thành đạt của họ, họ sẽ giận dữ đập tan những giá trị hôm qua họ mới dựng lên để chạy theo những giá trị mới mà không bao giờ mãn nguyện. Vở kịch của Lưu Quang Vũ sở dĩ thu phục được nhiều khan giản nước ngoài, có lẽ bởi vì nó ứng hợp với tâm trạng phổ biển trong xã hội hiện đại - xã hội đã đánh mất niềm tin cũ vào giá trị siêu nhân loại và chưa tim thấy được cái gì để thay thế nó.
__________________



3 Đoạn kết
+ Khung cảnh:
- Vườn cây: rung rinh ánh sáng. > Không gian quen thuộc gắn với con người Trương Ba, tinh thần Trương Ba > nơi lưu dấu những hồi ức tươi đẹp về Trương Ba trong lòng người thân vẫn được vun xới, để lại chan hòa, ấm áp.
- Cu Tí hồi sinh và mẹ con đoàn tụ > hạnh phúc trong trẻo, cảm động.
+ Sự xuất hiện của Trương Ba:
- Qua lời văn: chập chờn xuất hiện > chỉ là cái bóng.
- Qua lời Trương Ba: “Tôi vẫn ở liền ngay bên bà đây, ngay trên bậc cửa nhà ta, trong ánh lửa bà nấu cơm, cầu ao bà vo gạo, trong cái cơi bà đựng trầu, con dao bà giẫy cỏ… Không phải mượn thân ai cả, tôi vẫn ở đây, trong vườn cây nhà ta, trong những điều tốt lành của cuộc đời, trong mỗi trái cây cái Gái nâng niu” > lời văn thấm đẫm cảm xúc, giàu chất thơ > chất trữ tình trong kịch Lưu Quang Vũ.
- Qua đối thoại của cái Gái và cu Tị: cây na này ông nội tớ trồng đấy; qua  hành động vùi hạt na xuống đất: “Cho nó mọc thành những cây mới. Ông nội tớ bảo vậy. Những cây sẽ nối nhau mà lớn khôn. Mãi mãi” -> hình ảnh biểu tượng: đứa trẻ ngây thơ, trong trắng gieo trồng hạt giống mới biểu trưng cho sự nối tiếp, sinh sôi bất tử của Hồn Trương Ba, vẻ đẹp Trương Ba – thanh khiết, vẹn nguyên.-> cái chết hẳn về thể xác là sự hoàn nguyên kì diệu cho tâm hồn. Trương Ba đang sống một cuộc sống khác: sự sống bất diệt trong trái tim những người thân.
 Nghịch lí logic: Mặc dù giờ đây Hồn Trương Ba không có thân xác trú ngụ, chỉ là bóng chập chờn mờ ảo, vô hình lại là lúc sự hiện diện của Trương Ba nhiều nhất, thường trực nhất. 
 Tiếp tục khái quát triết lí nhân sinh:
- Ý nghĩa sự sống nhiều khi không phải ở sự tồn tại sinh học mà ở chính sự hiện diện của ta trong suy nghĩ, nỗi nhớ của những người thương yêu.
- Vẻ đẹp tâm hồn có đời sống dài lâu và bất tử so với thể xác. Tâm hồn cao khiết của Trương Ba vẫn còn có mặt trong mỗi hoài niệm, mỗi cuộc đời đang sống.

4 Vài nét về nghệ thuật viết kịch
Cách diễn tả hành động, ngôn từ nhân vật - yếu tố trọng yếu để phát triển xung đột, xây dựng tình huống, thể hiện tính cách trong nghệ thuật viết kịch.
+ Hành động kịch: 
Phù hợp với hoàn cảnh, theo đúng logic phát triển của tình huống kịch.
Sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa hành động bên ngoài và hành động bên trong (những độc thoại nội tâm thể hiện trạng thái tinh thần căng thẳng, đầy day dứt)
+ Ngôn ngữ:
- Sinh động, gán với trạng huống cụ thể (Sự khác biệt của ngôn ngữ Trương Ba trong đối thoại với Xác, vợ, cái Gái, Đế Thích…)
- Giọng điệu nhân vật biến hóa đa dạng, có sự kết hợp giữa giọng hướng ngoại và hướng nội - độc thoại nội tâm (đoạn đối thoại Hồn Trương Ba – Đế Thích).
D LuyÖn tËp
1: Phân tích nhân vật Hồn Trương Ba.
2: Phân tích đối thoại Hồn – Xác trong Hồn Trương Ba da hàng thịt.
3: Phân tích ý vị triết lí nhân sinh trong Hồn Trương Ba da hàng thịt.
4: Giả định Đế Thích cho Trương Ba được sống trong xác cu Tị và Trương Ba đồng ý thì cuộc sống của Trương Ba sau đó sẽ như thế nào? Trình bày ý tưởng xây dựng lớp kịch ngắn của anh (chị) về điều đó.
 5: Suy nghĩ của anh chị về những vấn đề nhân sinh mà Lưu Quang Vũ đặt ra trong tác phẩm “Hồn Trương Ba da hàng thịt”.