Hướng dẫn học sinh thực hành các thao tác lập luận trong văn nghị luận

Höôùng daãn hoïc sinh
 thöïc haønh caùc thao taùc laäp luaän 
trong vaên nghò luaän

Phaàn I: MÔÛ ÑAÀU
I. LYÙ DO CHOÏN ÑEÀ TAØI:
- Moät quan nieäm veà daïy vaên: “Khai trí, khai taâm” (Leâ Ngoïc Traø). Thaät vaäy, vaên hoïc coù moät tính chaát ñaëc bieät, ñoù laø tính toaøn veïn cuûa nhaän thöùc veà theá giôùi, noù coù caû nhaän thöùc lyù trí vaø tình caûm. Thöïc teá moân ngöõ vaên coù moät vò trí raát ñaëc bieät trong nhaø tröôøng. Hoïc vaên khoâng chæ laø hoïc nhöõng tri thöùc veà ngoân ngöõ, veà lyù luaän, veà lòch söû vaên chöông... maø coát loõi cuûa hoïc vaên laø boài döôõng vaø phaùt trieån naêng löïc vaên chöông ôû moãi con ngöôøi: naêng löïc caûm xuùc - tö duy , naêng löïc caûm thuï vaø cuoái cuøng laø luyeän taäp thöïc haønh kyõ naêng vieát vaên .
- Ai cuõng hieåu ñöôïc taàm quan troïng trong vieäc daïy kyõ naêng laøm vaên trong nhaø tröôøng.Trong chöông trình saùch giaùo khoa hieän nay,vaên nghò luaän ñöôïc ñöa vaøo giaûng daïy cho hoïc sinh ngay töø lôùp 7.Theá nhöng,ñaây laø kieåu vaên baûn töông ñoái khoù ñoái vôùi hoïc sinh THCS,THPT bôûi voán kieán thöùc veà ñôøi soáng xaõ hoäi cuõng nhö voán tri thöùc veà vaên hoïc coøn haïn cheá.
- Thöïc teá nhöõng naêm gaàn ñaây soá hoïc sinh yeâu thích moân vaên ngaøy caøng ít ñi; nhöõng tieát laøm baøi vieát ôû tröôøng khoâng ñöôïc hoïc sinh ñoùn nhaän moät caùch thích thuù, say meâ maø taâm traïng thöôøng thaáy laø luùng tuùng ,baên khoaên vaø lo laéng.Vôùi toâi, coù raát nhieàu nguyeân nhaân daãn ñeán taâm traïng aáy cuûa hoïc sinh, nhöng coù leõ nguyeân nhaân chuû yeáu laø giaùo vieân chöa thaät söï bieát caùch höôùng daãn hoïc sinh hieåu roõ kyõ naêng vieát vaên, hay coù chaêng chæ laø söï höôùng daãn qua loa, khoâng ñeán nôi ñeán choán, khoâng coù phöông phaùp deã hieåu ,deã thöïc haønh cho hoïc sinh;caùc saùch giaùo khoa hieän haønh cuõng khoâng coù nhöõng baøi vaên maãu möïc,gaàn guõi thieát thöïc ñeå hoïc sinh deã naém baét vaø vaän duïng hieäu quaû.
- Xuaát phaùt töø söï traên trôû:Laøm theá naøo ñeå hoïc sinh coù theå taïo laäp moät vaên baûn nghò luaän moät caùch nheï nhaøng nhöng giaøu söùc thuyeát phuïc?Laøm sao ñeå hoïc sinh coù theå trình baøy,keát hôïp caùc thao taùc laäp luaän trong moät baøi vaên nghò luaän moät caùch maïch laïc,chaët cheõ?...Toâi maïnh daïn ñöa ra moät vaøi ñeà xuaát coù theå coi laø yù kieán trao ñoåi kinh nghieäm vôùi ñoàng nghieäp gaàn xa.
II. ÑOÁI TÖÔÏNG NGHIEÂN CÖÙU:
- Hoïc vieân caùc lôùp 10,11,12 cuûa TT.GDTX.
- Ñoäi tuyeån hoïc sinh gioûi vaên lôùp 9,12.
III. PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU:
- Nghieân cöùu caùc daïng thao taùc laäp luaän chuû yeáu.
- Hình thaønh kyõ naêng nhaän bieát ,phaân bieät,keát hôïp,thöïc haønh.
IV. GIÔÙI HAÏN VAØ PHAÏM VI NGHIEÂN CÖÙU:
- Ñeà taøi chæ taäp trung vaøo höôùng daãn hoïc vieân nhaän bieát vaø thöïc haønh cô baûn.
- Phaïm vi nghieân cöùu: Caùc saùch giaùo khoa ngöõ vaên chöông trình cô baûn daønh cho hoïc sinh Trung hoïc phoå thoâng hieän haønh.
V. TÍNH LYÙ LUAÄN CUÛA VAÁN ÑEÀ:
Theo quan ñieåm bieän chöùng cuûa chuû nghóa Maùc – Leâ nin : nhaän thöùc laø moät quaù trình töø tröïc quan sinh ñoäng ñeán tö duy tröøu töôïng roài töø tö duy tröøu töôïng quay laïi thöïc tieãn . Vieäc daïy hoïc ngaøy nay veà cô baûn laø höôùng daãn hoïc sinh theo con ñöôøng nhaän thöùc nhö treân. Trong daïy hoïc boä moân Ngöõ vaên cuõng vaäy , vieäc hình thaønh kieán thöùc kó naêng veà vaên chöông ,ngoân ngöõ vaø taäp laøm vaên luoân ñöôïc tieán haønh töø thöïc teá ñoù laø vaên baûn . Ñoái vôùi phaân moân taäp laøm vaên noùi chung , vaên nghò luaän noùi rieâng , ñeå giuùp hoïc sinh nhaän dieän ñaëc ñieåm cuûa kieåu vaên baûn, caùc thao taùc laäp luaän caàn vaän duïng ñeå taïo laäp vaên baûn , giaùo vieân luoân döïa treân vaên baûn maãu treân saùch giaùo khoa. Muoán ñaït ñöôïc muïc ñích ñoù ñoøi hoûi vaên baûn ñöa ra tìm hieåu phaûi coù hình thöùc,noäi dung tieâu bieåu cho töøng kieåu thao taùc vaø phuø hôïp vôùi nhöõng ñònh höôùng veà maët lí thuyeát cuûa kieåu baøi maø ngöôøi giaùo vieân muoán truyeàn thuï cho hoïc sinh . Hôn nöõa,nhöõng lí thuyeát veà ñaëc ñieåm theå loaïi , caùc thao taùc laäp luaän ñöôïc vaän duïng caàn phaûi cuï theå , deã hieåu phuø hôïp vôùi nhaän thöùc cuûa hoïc sinh .Ñoái vôùi vaên baûn nghò luaän THPT,hoïc sinh phaûi hieåu roõ luaän ñeà caàn phaûi baøn ñeán laø gì ? Thao taùc naøo phuø hôïp ñeå laøm roõ luaän ñeà ñöa ra?...Haàu heát caùc vaán ñeà naøy chöa ñöôïc minh hoaï baèng moät ñeà baøi cuï theå trong saùch giaùo khoa. Maët khaùc , phaàn lí thuyeát höôùng daãn hoïc sinh caùch duøng caùc thao taùc cuõng mang tính khaùi quaùt cao,rôøi raïc töøng baøi daãn ñeán hoïc sinh khoù vaän duïng caùc thao taùc laäp luaän vaøo vieäc giaûi quyeát moät ñeà vaên cuï theå.
 Töø thöïc teá veà maët lí luaän nhö treân ñoøi hoûi ngöôøi giaùo vieân phaûi cuï theå hoaù caùc khaùi nieäm tröøu töôïng treân cô sôû ñöa ra caùc ví duï ñôn giaûn hôn keát hôïp vôùi caùch dieãn giaûng phuø hôïp vôùi nhaän thöùc cuûa hoïc sinh . Neáu laøm ñöôïc nhö vaäy phaàn naøo môùi coù theå giuùp caùc em laøm ñöôùc baøi vaên nghò luaän cuõng nhö xaây döïng heä thoáng caùc thao taùc laäp luaän phuø hôïp.
VI. TÍNH THÖÏC TIEÃN CUÛA VAÁN ÑEÀ:
1. Hieän nay soá löôïng hoïc sinh yeâu thích moân vaên ngaøy caøng ít ñi, soá hoïc sinh gioûi vaên cuõng theo ñoù maø giaûm daàn, caùc kyø thi tuyeån hoïc sinh gioûi khoâng ñöôïc hoïc sinh höôûng öùng moät caùch thích thuù vaø tích cöïc.
 2. Keát quaû baøi vieát cuûa hoïc sinh chöa ñaït cao, hoïc sinh chöa reøn luyeän ñöôïc kyõ naêng vieát moät baøi vaên hoaøn chænh.
 3. Hoïc sinh chöa thaáy ñöôïc ñieåm yeáu, ñieåm maïnh trong baøi vieát cuûa mình moät caùch toaøn dieän vaø cuï theå, chöa bieát chuû ñoäng vaän duïng caùc thao taùc laäp luaän.
4. Hoïc sinh chöa thaät söï phaùt huy ñöôïc tính tích cöïc, chuû ñoäng saùng taïo trong giôø hoïc vaên, chöa caûm thuï ñöôïc moät vaán ñeà xaõ hoäi & vaên chöông moät caùch saâu saéc.
5. Baøi vieát hai tieát cuûa hoïc sinh hieän nay maéc nhieàu loãi:
- Khoâng xaùc ñònh ñöôïc luaän ñeà, chöa naém roõ yeâu caàu veà kieåu baøi&thao taùc chính cuûa ñeà baøi,phaïm vi giôùi haïn ñeà, khoâng bieát höôùng trieån khai baøi vieát nhö theá naøo cho hôïp lyù.
- Baøi vieát ñöôïc tieán haønh theo kieåu bieát gì vieát naáy, khoâng tuaân thuû caùc böôùc:Tìm hieåu ñeà, laäp daøn yù ñaõ chuaån bò.
- Laäp luaän luûng cuûng, khoâng maïch laïc, khoâng logíc,khoâng theo moät thao taùc laäp luaän naøo caû.
- Caùch haønh vaên: duøng töø, ñaët caâu,vieát ñoaïn,xaây döïng boá cuïc, keát caáu,vieát baøi vaên hoaøn chænh chöa ñöôïc chuù troïng, chöa chính xaùc vaø hôïp lyù.

Phaàn II. NOÄI DUNG ÑEÀ TAØI

I.TAØI LIEÄU THAM KHAÛO :
 Tröôùc ñaây,toâi ñaõ vieát saùng kieán kinh nghieäm: “Höôùng daãn hoïc sinh thöïc haønh vieát ñoaïn vaên nghò luaän”(2003-2004)vaø ñöôïc PGD-ÑT Quaän Taân Bình coâng nhaän.
	Nay vôùi ñeà taøi naøy,toâi ñaõ choïn caùc taøi lieäu sau ñeå tham khaûo:
-“150 baøi taäp reøn luyeän kyõ naêng döïng ñoaïn vaên”cuûa Nguyeãn Quang Ninh.
-“Tieáng Vieät thöïc haønh”cuûa caùc taùc giaû:Buøi Minh Toaùn-Leâ A-Ñoã Vieät Huøng.
-Caùc saùch giaùo khoa Ngöõ vaên 10,11,12 vaø caùc saùch giaùo vieân,caùc taøi lieäu boài döôõng giaùo vieân thöïc hieän chöông trình Ngöõ vaên THPT 
II.TOÙM TAÉT NOÄI DUNG PHAÀN LYÙ THUYEÁT:
OÂng baø ta thöôøng noùi: “Traêm hay khoâng baèng tay quen”.Ñieàu ñoù coøn ñöôïc Baùc Hoà ñuùc keát thaønh nguyeân lyù giaùo duïc cô baûn trong xaõ hoäi ta hieän nay “Hoïc vôùi haønh phaûi ñi ñoâi”.Chính vì vaäy,tröôùc khi reøn luyeän cho hoïc sinh thöïc haønh caùc thao taùc laäp luaän trong vaên nghò luaän ,toâi thaáy cuõng caàn phaûi nhaéc laïi cho hoïc sinh nhöõng tri thöùc cô baûn vaø caàn thieát veà vaên nghò luaän(luaän ñeà,luaän ñieåm,luaän cöù, laäp luaän)vaø caùc thao taùc laäp luaän thöôøng duøng(giaûi thích,chöùng minh,phaân tích ,so saùnh,baùc boû,bình luaän).
1.Tìm hieåu nhöõng khaùi nieäm cô baûn veà vaên nghò luaän,luaän ñieåm,luaän cöù,laäp luaän.
Vaên nghò luaän
Laø loaïi vaên baûn ñöôïc vieát ra nhaèm xaùc laäp cho ngöôøi ñoïc,ngöôøi nghe moät tö töôûng,quan ñieåm naøo ñoù.(SGK Ngöõ vaên 7,taäp 2)

Luaän ñeà
Luaän ñieåm
Luaän cöù
Laäp luaän
Laø vaán ñeà maø ñeà baøi ñaët ra ñeå ngöôøi vieát baøn baïc ,xem xeùt ñaùnh giaù.
Laø yù kieán theå hieän tö töôûng,quan ñieåm cuûa ngöôøi vieát trong baøi vaên nghò luaän.
Laø caùc lyù leõ ,daãn chöùng thuyeát phuïc ñöôïc ñöa ra laøm cô sôû cho luaän ñieåm.
Laø caùch neâu ra caùc luaän cöù nhaèm daãn daét ngöôøi nghe(ñoïc)ñeán moät luaän ñieåm naøo ñoù.

Töø moät ñeà baøi cuï theå,sau khi xaùc ñònh luaän ñeà,ngöôøi vieát seõ xaây döïng moät heä thoáng luaän ñieåm caàn thieát ñeå laøm saùng toû luaän ñeà,caùc luaän ñieåm ñoù caàn ñöôïc khai trieån baèng caùc ñoaïn vaên coù hình thöùc keát caáu chaët cheõ(dieãn dòch, quy naïp, toång-phaân –hôïp, moùc xích, song haønh)vaø coù phöông phaùp laäp luaän hôïp lyù(giaûi thích,chöùng minh,phaân tích ,so saùnh,baùc boû,bình luaän)
Ví duï vôùi ñeà baøi sau:
 Baøn veà vai troø vaø taùc duïng to lôùn cuûa saùch trong ñôøi soáng tinh thaàn cuûa con ngöôøi,nhaø vaên Macxim Gorki coù vieát: “Saùch môû roäng tröôùc maét toâi nhöõng chaân trôøi môùi.”
Haõy giaûi thích vaø bình luaän yù kieán treân.
Luaän ñeà: Vai troø vaø taùc duïng to lôùn cuûa saùch trong ñôøi soáng tinh thaàn cuûa con ngöôøi.
Caùc luaän ñieåm cô baûn caàn ñöôïc khai trieån baèng caùc ñoaïn vaên:
1.Saùch laø saûn phaåm tinh thaàn kyø dieäu cuûa con ngöôøi.
2.Saùch môû roäng tröôùc maét ta nhöõng chaân trôøi môùi.
3.Caàn coù thaùi ñoä ñuùng vôùi saùch vaø vieäc ñoïc saùch.
2. Tìm hieåu khaùi nieäm veà thao taùc nghò luaän, caùc thao taùc laäp luaän thöôøng duøng trong vaên nghò luaän.
*Thao taùc nghò luaän:Laø moät thao taùc goàm nhöõng quy ñònh chaët cheõ veà ñoäng taùc theo trình töï vaø yeâu caàu kyõ thuaät nhaát ñònh ñeå thuyeát phuïc ngöôøi khaùc nghe theo yù kieán baøn luaän cuûa mình veà moät vaán ñeà naøo ñoù.
*Caùc thao taùc laäp luaän thöôøng duøng trong vaên nghò luaän:
 a.Thao taùc laäp luaän giaûi thích: Laø moät caùch laäp luaän,ngöôøi vieát trình baøy nhöõng lí leõ ñeå giaûng giaûi luaän ñieåm coù keøm theo daãn chöùng caàn thieát giuùp cho lí leõ theâm vöõng chaéc, giuùp ngöôøi ñoïc hieåu ñuùng ,hieåu caën keõ vaø saâu saéc vaán ñeà ñöôïc giaûi thích .
b.Thao taùc laäp luaän chöùng minh: Laø moät caùch laäp luaän,ngöôøi vieát trình baøy nhöõng daãn chöùng ñaõ ñöôïc thöøa nhaän ñeå laøm saùng toû luaän ñieåm coù keøm theo lí leõ caàn thieát giuùp cho daãn chöùng theâm xaùc thöïc, ñaùng tin caäy ,giuùp ngöôøi ñoïc tin raèng vaán ñeà ñöôïc chöùng minh laø ñuùng,coù caên cöù .
c.Thao taùc laäp luaän phaân tích: Laø moät caùch laäp luaän,ngöôøi vieát trình baøy luaän ñieåm baèng caùch chia taùch ñoái töôïng thaønh nhieàu yeáu toá nhoû hôn ñeå laøm roõ ñaëc ñieåm veà noäi dung,hình thöùc,caáu truùc vaø caùc moái quan heä beân trong ,beân ngoaøi cuûa ñoái töôïng(vaán ñeà,söï vaät ,hieän töôïng).
d.Thao taùc laäp luaän so saùnh: Laø moät caùch laäp luaän,ngöôøi vieát trình baøy luaän ñieåm baèng caùch ñaët caùc ñoái töôïng vaøo cuøng moät bình dieän, moät tieâu chí ñeå xem xeùt ñaùnh giaù,töø ñoù laøm saùng roõ ñoái töôïng ñang nghieân cöùu trong töông quan vôùi ñoái töôïng khaùc ,neâu baät ñöôïc söï gioáng nhau vaø khaùc nhau giöõa chuùng.
g.Thao taùc laäp luaän baùc boû: Laø moät caùch laäp luaän,ngöôøi vieát trình baøy luaän ñieåm
baèng caùch duøng lyù leõ saéc beùn vaø chöùng cöù xaùc thöïc ñeå gaït boû nhöõng quan ñieåm,yù kieán sai leäch,thieáu chính xaùc…töø ñoù,neâu leân yù kieán ñuùng cuûa mình ñeå thuyeát phuïc ngöôøi ñoïc(ngöôøi nghe).
h.Thao taùc laäp luaän bình luaän: Laø moät caùch laäp luaän,ngöôøi vieát trình baøy luaän ñieåm baèng caùch ñöa ra nhöõng ñeà xuaát,thuyeát phuïc ngöôøi ñoïc (ngöôøi nghe)taùn ñoàng vôùi nhaän xeùt ,ñaùnh giaù ,baøn luaän cuûa mình veà moät hieän töôïng (vaán ñeà)trong ñôøi soáng hoaëc trong vaên hoïc.
Ví duï veà ñoaïn vaên kieåu dieãn dòch vôùi laäp luaän chöùng minh: 
“ Tình caûm cuûa con chaùu vôùi oâng baø cha meï ñöôïc theå hieän raát ñaèm thaém ,saâu saéc trong ca dao. Tröôùc heát,ñoù laø söï nhôù thöông voâ haïn cuûa con chaùu vôùi toå tieân ,oâng baø: 
 “Ngoù leân nuoäc laït maùi nhaø
 Bao nhieâu nuoäc laït nhôù oâng baø baáy nhieâu .”
 Vôùi nhöõng hình aûnh so saùnh raát giaûn dò, moäc maïc, baøi ca dao ñaõ theå hieän moät caùch raát chaân thaønh loøng bieát ôn ,toân kính cuûa theá heä con chaùu vôùi toå tieân.Beân caïnh ñoù,ca dao coøn theå hieän laø söï toân vinh , loøng bieát ôn cuûa con caùi vôùi coâng lao sinh thaønh ,döôõng duïc cuûa cha meï.Coâng ôn aáy laø voâ cuøng, voâ taän : 
 “ Coâng cha nhö nuùi Thaùi Sôn 
 Nghóa meï nhö nöôùc trong nguoàn chaûy ra.”
 Caâu ca dao treân khoâng nhöõng theå hieän coâng cha raát lôùn , nghóa meï raát nhieàu maø noù coøn laø söï caûm nhaän tinh teá cuûa ngöôøi con veà coâng cha nghóa meï. Coâng cha ñöôïc ví nhö nuùi Thaùi Sôn ngoaøi söï to lôùn noù coøn coù caùi gì ñoù raát uy nghi, nghieâm khaéc thaät phuø hôïp vôùi tình thöông cuûa cha daønh cho con. Nghóa meï ñöôïc ví vôùi hình aûnh nöôùc trong nguoàn chaûy ra , noù vöøa voâ taän khoâng bao giôø caïn vöøa trong maùt , ngoït ngaøo nhö tình thöông cuûa meï daønh cho con.” 
3. Tìm hieåu vai troø,moái quan heä cuûa caùc thao taùc laäp luaän vôùi ñoaïn vaên,baøi vaên nghò luaän.
-Ta ñaõ bieát laäp luaän laø caùch neâu ra caùc luaän cöù nhaèm daãn daét ngöôøi nghe(ñoïc)ñeán moät luaän ñieåm naøo ñoù.Nhö vaäy,moãi ñoaïn vaên, baøi vaên nghò luaän coù theå duøng moät hoaëc keát hôïp vaän duïng nhieàu thao taùc laäp luaän khaùc nhau mieãn laø laøm sao ñeå thuyeát phuïc ngöôøi khaùc nghe theo yù kieán baøn luaän cuûa mình veà moät vaán ñeà naøo ñoù.
-Phải xuất phaùt từ mục đñích nghị luận, đñối tượng ñang nghieân cứu, người viết mới tìm ra thao taùc (phương phaùp)laäp luận thích hợp.
-Việc vận dụng tổng hợp nhiều thao taùc laäp luaän khaùc nhau, trong đñoù coù một, hai thao taùc laäp luaän chủ lực, coøn laïi caùc thao taùc khaùc boå trôï seõ taïo ñöôïc söï thaønh coâng khi laäp luaän.
4.Vieäc xaây döïng caùc thao taùc laäp luaän caàn thöïc hieän ra sao?
a.Thao taùc laäp luaän giaûi thích:
 Ngöôøi ta thöôøng giaûi thích baèng caùc caùch:neâu ñònh nghóa,chæ ra caùc bieåu hieän,so saùnh ñoái chieáu vôùi caùc hieän töôïng khaùc,neâu leân nhöõng maët lôïi haïi,nguyeân nhaân,keát quaû,caùch ñeà phoøng hoaëc noi theo…cuûa hieän töôïng hoaëc vaán ñeà ñöôïc giaûi thích.
Ví duï giaûi thích baèng caùch neâu ñònh nghóa:
	Vaäy khieâm toán laø gì? Khieâm toán laø tính nhaõ nhaën,bieát soáng moät caùch nhuùn nhöôøng, luoân luoân höôùng veà phía tieán boä, töï kheùp mình vaøo nhöõng khuoân thöôùc cuûa cuoâïc ñôøi,bao giôø cuõng khoâng ngöøng hoïc hoûi.Hoaøi baõo cuûa con ngöôøi laø tieán maõi khoâng ngöøng,nhöng khoâng nhaèm muïc ñích töï khoe khoang,töï ñeà cao caù nhaân mình tröôùc ngöôøi khaùc.
( Theo Laâm Ngöõ Ñöôøng,Tinh hoa xöû theá )
b.Thao taùc laäp luaän chöùng minh:
Ngöôøi ta thöôøng chöùng minh baèng caùch:Töø luaän ñeà,ta xaây döïng moät moät heä thoáng luaän ñieåm hôïp lyù,roõ raøng ,maïch laïc vaø ñuû laøm saùng toû luaän ñeà.Sau ñoù tìm moät heä thoáng daãn chöùng tieâu bieåu,ñaày ñuû,saép xeáp hôïp lyù,coù khaû naêng laøm saùng toû cho töøng luaän ñieåm.
c.Thao taùc laäp luaän phaân tích:
 Ngöôøi ta thöôøng baùc boû baèng caùch:
+Chæ ra cho ñöôïc ñoái töôïng caàn phaân tích:Moät nhaän ñònh,moät vaên baûn,moät nhaân vaät,moät hieän töôïng hoaëc moät vaán ñeà naøo ñoù maø xaõ hoäi ñang quan taâm.
+Tìm caùch chia nhoû ñoái töôïng thaønh töøng yeáu toá ,töøng khía caïnh theo nhöõng tieâu chí,moái quan heä nhaát ñònh ñeå tìm hieåu caën keû,saâu saéc ñoái töôïng.
+Sau khi xem xeùt caùc yeáu toá,tìm hieåu roõ moái quan heä beân trong beân ngoaøi cuûa ñoái töôïng caàn ñöa ra yù kieán mang tính chaát khaùi quaùt toång hôïp veà ñoái töôïng.
d.Thao taùc laäp luaän so saùnh:
 Ngöôøi ta thöôøng so saùnh baèng caùch:Töø moät ñoái töôïng ñang nghieân cöùu, ñoái chieáu vôùi ñoái töôïng khaùc nhaèm tìm ra nhöõng ñieåm gioáng vaø khaùc nhau ñeå ruùt ra moät nhaän xeùt(luaän ñieåm)
- Thao taùc naøy nhaèm laøm saùng toû, vöõng chaéc hôn luaän ñieåm cuûa mình trong moái töông quan vôùi ñoái töôïng khaùc bôûi vì muïc ñích cuûa vieäc so saùnh laø ñeå luaän ñieåm roõ raøng hôn, cuï theå sinh ñoäng vaø coù söùc thuyeát phuïc hôn.
- Yeâu caàu: + Ñaët ñoái töôïng ñang nghieân cöùu vôùi ñoái töôïng khaùc treân cuøng moät bình dieän, cuøng moät tieâu chí ñeå xem xeùt ñaùnh giaù,sau ñoù Neâu roõ yù kieán, quan ñieåm rieâng cuûa ngöôøi vieát. 
- Coù hai caùch so saùnh cô baûn : So saùnh töông ñoàng& So saùnh töông phaûn.
 g.Thao taùc laäp luaän baùc boû:
 Ngöôøi ta thöôøng baùc boû baèng caùch:
+Chæ ra cho ñöôïc caùi sai hieån nhieân(traùi vôùi quy luaät cuûa töï nhieân,xaõ hoäi hoaëc cuûa söï saùng taïo vaø caûm thuï ngheä thuaät…)trong luaän ñieåm(yù kieán,quan ñieåm),luaän cöù,laäp luaän cuûa chuû theå phaùt ngoân(coù theå laø moät caù nhaân hoaëc taäp theå theo moät khuynh höôùng naøo ñoù)
+Duøng lyù leõ vöõng chaéc vaø daãn chöùng khaùch quan,trung thöïc ñeå baùc boû ,pheâ phaùn moät caùch thuyeát phuïc nhöõng sai laàm,voâ lyù ñoù.
+Caàn coù thaùi ñoä thaúng thaén ,coù vaên hoaù trong tranh luaän ,toân troïng ngöôøi ñoái thoaïi ,toân troïng vaø baûo veä söï thaät ,chaân lyù.
h.Thao taùc laäp luaän bình luaän:
 Ngöôøi ta thöôøng baùc boû baèng caùch:
+Neâu baät hieän töôïng,vaán ñeà caàn bình luaän:Vaán ñeà ñoù caàn ñaûm baûo yeâu caàu trung thöïc ,khaùch quan vaø ñöôïc trình baøy ngaén goïn,roõ raøng.
+Ñaùnh giaù vaán ñeà(ñoái töôïng)caàn bình luaän:Khoâng neân ñöùng haún veà moät phía maø caàn keát hôïp nhöõng phaàn ñuùng,loaïi boû nhöõng phaàn coøn haïn cheá cuûa moãi phía ñeå ñi ñeán moät söï ñaùnh giaù thaät söï hôïp lyù,coâng baèng.Cuõng caàn neâu baät caùc maët ñuùng-sai,hay-dôû,lôïi-haïi cuûa vaán ñeà theo yù kieán rieâng cuûa mình sau khi ñaõ phaân tích caùc quan ñieåm ,yù kieán khaùc nhau veà vaán ñeà caàn bình luaän.
+ Baøn baïc veà vaán ñeà(ñoái töôïng)caàn bình luaän:Caàn neâu leân thaùi ñoä,haønh ñoäng,caùch giaûi quyeát ñoái vôùi vaán ñeà ñaõ ñöa ra,neâu leân yù nghóa cuûa vaán ñeà cuõng nhö lieân heä vôùi thôøi ñaïi,hoaøn caûnh soáng…
III.ÑEÀ XUAÁT CAÙC BIEÄN PHAÙP THÖÏC HIEÄN:
1.Moâ hình heä thoáng caùc baøi taäp veà caùc thao taùc laäp luaän theo keát caáu ñoaïn vaên: 
Nhìn töø keát caáu ñoaïn vaên
 
Baøi taäp döïng ñoaïn
 

Ñoaïn dieãn dòch
Ñoaïn quy naïp 
Ñoaïn toång-phaân -hôïp
Ñoaïn moùc xích
Ñoaïn song haønh

Laäp luaän giaûi thích
Laäp luaän chöùng minh
Laäp luaän phaân tích
Laäp luaän so saùnh 
Laäp luaän baùc boû 
Laäp luaän bình luaän



Baøi taäp laäp luaän

Nhìn töø noäi dung ñoaïn vaên

2.Caùc ví duï maãu veà caùc thao taùc laäp luaän ñeå hoïc sinh nhaän dieän:
Maãu 1:Thao taùc laäp luaän giaûi thích 
Ví duï veà ñoaïn vaên kieåu dieãn dòch vôùi laäp luaän giaûi thích: 
 Daïy vaên chöông ôû phoå thoâng coù nhieàu muïc ñích.Tröôùc heát noù taïo ñieàu kieän cho hoïc sinh tieáp xuùc vôùi moät loaïi saûn phaåm ñaëc bieät cuûa con ngöôøi,keát quaû cuûa moät thöù lao ñoäng ñaëc thuø –lao ñoäng ngheä thuaät.Ñoàng thôøi ,daïy vaên chöông chính laø hình thöùc quan troïng giuùp caùc em hieåu bieát, naém vöõng vaø söû duïng tieáng meï ñeû cho ñuùng vaø hay. Daïy vaên chöông cuõng laø moät trong nhöõng con ñöôøng cuûa giaùo duïc thaåm mó.
( Theo Leâ Ngoïc Haø-150 baøi taäp reøn luyeän kyõ naêng döïng ñoaïn vaên)
Maãu 2:Thao taùc laäp luaän chöùng minh 
Ví duï veà ñoaïn vaên kieåu toång – phaân – hôïp vôùi laäp luaän chöùng minh:
 Lòch söû daân toäc ta ñaõ ghi laïi bieát bao trang söû haøo huøng vôùi nhöõng teân tuoåi saùng choùi muoân ñôøi khoâng queân.Ngoâ Quyeàn ñaùnh tan quaân xaâm löôïc Nam Haùn treân soâng Baïch Ñaèng laäp neân chieán coâng löøng laãy .Traàn Höng Ñaïo laõnh ñaïo nhaân daân ñaùnh ñuoåi quaân xaâm löôïc Moâng Nguyeân giaønh laïi neàn ñoäc laäp cho Toå quoác. Leâ Lôïi neám maät naèm gai khaùng chieán choáng giaëc Minh,môû ra trang söû vaøng cho daân toäc .Nguyeãn Hueä ñaïi phaù quaân Thanh laäp neân chieán coâng hieån haùch.Nhöõng teân tuoåi ñoù seõ maõi maõi soáng cuøng non soâng ñaát nöôùc.
Maãu 3:Thao taùc laäp luaän phaân tích
 Ví duï veà ñoaïn vaên kieåu dieãn dòch vôùi laäp luaän phaân tích:
 Saùch ñöa ñeán cho ta nhöõng hieåu bieát môùi meû veà theá giôùi xung quanh,veà vuõ truï bao la,veà nhöõng ñaát nöôùc vaø daân toäc xa xoâi treân theá giôùi.Thaät vaäy,nhöõng quyeån saùch khoa hoïc coù theå giuùp ta khaùm phaù ra vuõ truï voâ taän vôùi nhöõng quy luaät cuûa noù,hieåu ñöôïc traùi ñaát naøy coù bieát bao ñaát nöôùc vôùi khí haäu, thieân nhieân kì thuù khaùc nhau. Nhöõng quyeån saùch xaõ hoäi laïi giuùp ta hieåu bieát veà ñôøi soáng con ngöôøi treân caùc vuøng ñaát khaùc nhau ñoù vôùi caùc ñaëc ñieåm veà kinh teá, lòch söû ,vaên hoaù, truyeàn thoáng vaø khaùt voïng…
Maãu 4:Thao taùc laäp luaän so saùnh 
Ví duï veà ñoaïn vaên kieåu song haønh vôùi laäp luaän so saùnh:
 Hoïc cuõng coù ích nhö troàng caây,muøa xuaân ñöôïc hoa,muøa thu ñöôïc quaû.Troàng caây thì phaûi khoù nhoïc chaêm soùc khi caây coøn non.Ñeán khi caây ñôm hoa keát traùi thì thu hoaïch muøa sau nhieàu hôn muøa tröôùc.Hoïc thì luùc ñaàu cuõng gaëp nhieàu khoù khaên.Veà sau hieåu daàn,tröôûng thaønh daàn vaø trôû thaønh ngöôøi coù hoïc vaán.Vì vaäy,troàng caây vaø hoïc taäp cuõng coù ích nhö nhau,nhöng cuõng coù ñieàu khaùc bieät:troàng caây thì taêng theâm thu nhaäp veà kinh teá,coøn hoïc taäp thì giuùp con ngöôøi tröôûng thaønh veà trí tueä.
Maãu 5:Thao taùc laäp luaän baùc boû
 Ví duï veà ñoaïn vaên kieåu quy naïp vôùi laäp luaän baùc boû:
 Hoïc sinh thôøi nay phaûi bieát huùt thuoác laù,uoáng röôïu,vaøo vuõ tröôøng…môùi laø loái soáng “saønh ñieäu” ö ?Ñoù laø moät quan nieäm sai laàm. Thuoác laù,bia röôïu seõ ñaåy theá heä treû vaøo con ñöôøng phaïm phaùp.Chuùng ta chöa laøm gì ra tieàn ,laáy tieàn ñaâu ñeå huùt thuoác,uoáng röôïu.Ñoù laø chöa keå chuùng laø caùc chaát gaây nghieän,seõ daãn ñeán beänh taät.Coøn vuõ tröôøng ö ?Ñaây chính laø nôi tuï taäp aên chôi nhaäu nheït,thuoác laéc seõ daãn hoïc sinh ñeán choã lô laø vieäc hoïc taäp, boû queân muïc tieâu phaán ñaáu cuûa ñôøi mình.Khoâng coù muïc ñích naøo cao caû hôn laø taäp trung vaøo vieäc hoïc taäp vaø vui chôi laønh maïnh. 
 Maãu 6:Thao taùc laäp luaän bình luaän
Ví duï veà ñoaïn vaên kieåu song haønh vôùi laäp luaän bình luaän:
 Neáu baûo luaät chæ toát cho vieäc cai trò chöù khoâng coù ñaïo ñöùc tinh vi,theá laø khoâng bieát raèng traùi luaät laø toäi, giöõ ñuùng luaät laø ñöùc.Neáu taän duïng caùi leõ coâng baèng ôû trong luaät maø xöû söï thì moïi quyeàn , phaùp ñeàu laø ñaïo ñöùc.Coù caùi ñöùc naøo lôùn hôn chí coâng voâ tö khoâng ? Chí coâng voâ tö laø ñöùc trôøi.Trong luaät caùi gì cuõng coâng baèng hôïp vôùi ñöùc trôøi,nhö vaäy maø khoâng ñaùng goïi laø ñaïo ñöùc tinh vi sao ? Chæ sôï con ngöôøi khoâng taän duïng luaät maø thoâi.Neáu taän duïng cuõng ñuû troïn veïn ñaïo laø ngöôøi roài,baát taát phaûi ñi tìm caùi gì khaùc.
( Xin laäp khoa luaät – Nguyeãn Tröôøng Toä )
3.Caùc daïng baøi taäp thöïc haønh thao taùc laäp luaän
Daïng 1:Xaùc ñònh & traéc nghieäm thao taùc laäp luaän ñaõ ñöôïc söû duïng.
 §äc ®o¹n trÝch sau vµ tr¶ lêi c¸c c©u hái bªn d­íi:
 Mét bµ l·o chèng gËy qua ®­êng trong dßng xe cé tÊp nËp. Mét em häc trß phÝa bªn kia ®­êng nh×n thÊy, nhËn ra sù nguy hiÓm ®èi víi bµ l·o liÒn véi ch¹y tíi: “ Bµ ¬i, bµ ®­a tay ch¸u d¾t bµ qua”. Bµ l·o mãm mÐm në mét nô c­êi th©n thiÖn: “ C¶m ¬n ch¸u, ch¸u thËt ngoan!”.
 Mét ng­êi ¨n xin khèn khæ, ®ãi r¸ch, vËn bé quÇn ¸o nhem nhuèc, ch©n tay run lªn v× c¬n ®ãi hµnh h¹. Ng­êi hµnh khÊt b­íc ch©n vµo qu¸n cµ phª, ng¶ nãn xin tiÒn, mong ®­îc bè thÝ vµi tr¨m b¹c lÎ ®Ó mua chiÕc b¸nh m×. Kh¸ch uèng cµ phª vÉn th¶n nhiªn rÝt thuèc, ¸nh m¾t l¹nh lïng v« c¶m. ¤ng l·o hµnh khÊt ®Õn bªn ng­êi b¸n vÐ sè ®ang giao vÐ cho kh¸ch hµng vµ l¹i ch×a chiÕc nãn ra. Ng­êi b¸n vÐ sè vïi tay vµo tói quÇn, l«i ra mÊy tê b¹c nhµu n¸t, bÞ vo trßn, lÊy ra mét tê, vuèt ph¼ng vµ bá vµo nãn cña «ng l·o. ¤ng giµ c¶m ®éng run run kh«ng nãi c¶m ¬n mµ cói ®Çu xuèng, ¸nh m¾t lé ra mét sù biÕt ¬n v« cïng. Th× ra, «ng giµ Êy bÞ c©m.
 Trong cuéc sèng cã bao sù c¶m ¬n cã lêi vµ kh«ng lêi nh­ thÕ. Víi nh÷ng ng­êi cã v¨n ho¸, “ c¶m ¬n” lµ lêi nãi ®­îc sö dông hµng ngµy, nh÷ng lêi lu«n ®­îc cÊt lªn b»ng tÊt c¶ th¸i ®é lÞch sù vµ t×nh c¶m ch©n thËt nhÊt. Nh­ng tiÕc r»ng, vÉn cßn kh«ng Ýt thanh niªn ch­a nghÜ nh­ vËy. Hä coi c¶m ¬n chØ lµ nh÷ng lêi kh¸ch s¸o, v× thÕ ch¼ng cÇn ph¶i nãi ra. H×nh nh­ nh÷ng b¹n Êy vÉn chØ nghÜ ®¬n gi¶n r»ng nãi lêi c¶m ¬n hay lµm nh÷ng cö chØ biÓu lé sù biÕt ¬n lµ “ vÏ chuyÖn”, chØ lµm mÊt ®i sù th©n t×nh vµ t¨ng thªm xa c¸ch mµ th«i.
 ThÕ nh­ng, cuéc sèng hiÖn ®¹i vµ quy t¾c giao tiÕp gi÷a ng­êi víi ng­êi ®ßi hái chóng ta ph¶i tËp lµm quen víi lêi “ c¶m ¬n” vµ sau ®ã lµ “ c¶m ¬n”. ThËt h¹nh phóc khi ta ®­îc lµm viÖc cã ý nghÜa, mét ®iÒu tèt ®em l¹i niÒm vui, h¹nh phóc cho ng­êi kh¸c, kÐo mäi ng­êi l¹i gÇn nhau h¬n. Vµ còng sÏ h¹nh phóc kh«ng kÐm khi chóng ta thÊy m×nh ®· kh«ng döng d­ng, b¹c bÏo v× ®· biÕt tri