Phương pháp dạy học môn Toán ở trường phổ thông
Bạn đang xem trước 20 trang mẫu tài liệu Phương pháp dạy học môn Toán ở trường phổ thông, để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
ht tp :// w w w .v nm at h. co m 1 TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HCM KHOA TOÁN PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC MÔN TOÁN Ở TRƯỜNG PHỔ THÔNG (Các tình huống dạy học điển hình) TP.HCM – 2005 ht tp :// w w w .v nm at h. co m 2 LÔØI NOÙI ÑAÀU Cuoán saùch naøy khoâng phaûi laø moät taøi lieäu ñaày ñuû veà lí luaän daïy hoïc moân toaùn (hay Phöông phaùp daïy hoïc moân toaùn, nhö ta vaãn thöôøng goïi). Noù khoâng ñeà caäp heát caùc noäi dung veà Phöông phaùp daïy hoïc moân toaùn vôùi tö caùch laø moät ngaønh khoa hoïc hay vôùi tö caùch laø moät boä moân trong caùc tröôøng sö phaïm. Moät giaùo trình ñaày ñuû nhö vaäy ñang ñöôïc taùc giaû coá gaéng hoaøn thieän trong moät vaøi naêm tôùi. Taøi lieäu naøy chæ trình baøy hai noäi dung chuû yeáu nhaát cuûa chöông trình phöông phaùp daïy hoïc moân toaùn – phaàn ñaïi cöông, maø taùc giaû ñaõ giaûng daïy cho sinh vieân naêm thöù ba Tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm Thaønh phoá Hoà Chí Minh töø nhieàu naêm nay. Ñoù laø moät soá vaán ñeà cô baûn lieân quan ñeán phöông phaùp daïy hoïc hoïc theo ñònh höôùng tích cöïc hoaù hoaït ñoäng cuûa hoïc sinh, vaø ñaëc bieät laø caùc tình huoáng ñieån hình maø ta thöôøng gaëp trong thöïc teá daïy hoïc toaùn ôû tröôøng phoå thoâng. Vieäc xuaát baûn taøi lieäu naøy nhaém tôùi caùc muïc ñích chuû yeáu sau ñaây: − Caäp nhaät moät soá noäi dung kieán thöùc môùi, phuø hôïp vôùi xu theá phaùt trieån cuûa khoa hoïc giaùo duïc noùi chung vaø ñònh höôùng ñoåi môùi phöông phaùp ôû tröôøng phoå thoâng noùi rieâng; − Trình baøy chi tieát hôn, saâu hôn moät soá noäi dung lieân quan tôùi caùc tình huoáng ñieån hình trong daïy hoïc moân toaùn ôû tröôøng THPT vôùi nhieàu ví duï minh hoaï ruùt ra töø thöïc teá daïy hoïc; − Taïo thuaän lôïi cho vieäc ñoåi môùi caùch daïy vaø caùch hoïc ôû tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm, haïn cheá toái ña vieäc ghi cheùp cuûa sinh vieân. Töø ñoù noù cho pheùp daønh nhieàu thôøi gian hôn cho hoaït ñoäng thöïc haønh nhö soaïn baøi vaø taäp giaûng, xem vaø trao ñoåi veà giôø giaûng cuûa giaùo vieân phoå thoâng qua baêng ñóa, döï giôø cuûa giaùo vieân ôû tröôøng Trung hoïc phoå thoâng ngay töø ñaàu naêm thöù ba vaø chính trong quaù trình hoïc taäp boä moân Phöông phaùp daïy hoïc. Noù cuõng taïo thuaän lôïi cho vieäc toå chöùc hoïc taäp döôùi hình thöùc thaûo luaän, xeâmina, laøm baøi taäp theo nhoùm, Taùc giaû hy voïng vieäc ñaøo taïo ñan xen giöõa lí thuyeát vaø thöïc haønh nhö vaäy seõ cho pheùp sinh vieân naém vöõng hôn kieán thöùc vaø reøn luyeän toát hôn kó naêng sö phaïm. Hy voïng raèng ñaây cuõng laø moät taøi lieäu tham khaûo coù ích cho giaùo vieân phoå thoâng trong xu theá ñoåi môùi phöông phaùp daïy hoïc hieän nay. Taùc giaû raát bieát ôn vaø mong muoán nhaän ñöôïc nhöõng yù kieán ñoùng goùp cuûa baïn ñoïc ñeå hoaøn thieän daàn caùc noäi dung ñöôïc ñeà caäp trong taøi lieäu. Taùc giaû Leâ Vaên Tieán ht tp :// w w w .v nm at h. co m 3 Phaàn 1 PHÖÔNG PHAÙP DAÏY HOÏC MOÂN TOAÙN Nhöõng vaán ñeà cô baûn trong lí luaän daïy hoïc toång quaùt1 ñaõ ñöôïc ñeà caäp trong hoïc phaàn Giaùo duïc hoïc ñaïi cöông daønh cho sinh vieân naêm thöù hai Ñaïi hoïc Sö phaïm. Vaán ñeà laø vaän duïng chuùng vaøo daïy hoïc moân toaùn nhö theá naøo. Ñeå traû lôøi caâu hoûi naøy, tröôùc heát phaûi laøm roõ ñaëc thuø cuûa daïy hoïc moân toaùn vaø söï töông thích vôùi lí luaän daïy hoïc noùi chung. Ñieàu naøy seõ ñöôïc ñeà caäp trong moät giaùo trình ñaày ñuû veà phöông phaùp daïy hoïc moân toaùn maø taùc giaû ñang coá gaéng hoaøn thieän trong vaøi naêm tôùi. Trong phaïm vi taøi lieäu naøy, sau khi sô löôïc vaøi khaùi nieäm cô baûn, ta seõ taäp trung vaøo moät soá vaán ñeà veà phöông phaùp daïy hoïc toaùn theo ñònh höôùng tích cöïc hoaù hoaït ñoäng cuûa hoïc sinh. Sau ñoù, ta seõ quan taâm ñaëc bieät hôn veà daïy hoïc ñaët vaø giaûi quyeát vaán ñeà. 1. Khaùi nieäm phöông phaùp daïy hoïc Thuaät ngöõ phöông phaùp, theo tieáng Hy Laïp “Meùthodos”, coù nghóa laø con ñöôøng, caùch thöùc thöïc hieän moät kieåu nhieäm vuï naøo ñoù, nhaèm ñaït tôùi keát quaû öùng vôùi muïc ñích ñaõ vaïch ra. Daïy hoïc laø khaùi nieäm chæ hoaït ñoäng chung cuûa ngöôøi daïy vaø ngöôøi hoïc nhaèm muïc ñích laøm cho ngöôøi hoïc lónh hoäi ñöôïc caùc kieán thöùc vaø kó naêng, phaùt trieån naêng löïc trí tueä vaø phaåm chaát ñaïo ñöùc, thaåm mó, Hoaït ñoäng daïy hoïc bao haøm trong noù hoaït ñoäng daïy vaø hoaït ñoäng hoïc. Tuy nhieân, hai hoaït ñoäng naøy khoâng dieãn ra moät caùch song song taùch rôøi maø xen laãn vaøo nhau, töông taùc laãn nhau. Nhö vaäy, coù theå xem daïy hoïc nhö laø moät kieåu nhieäm vuï maø giaùo vieân vaø hoïc sinh cuøng coù traùch nhieäm hôïp taùc thöïc hieän. Phöông phaùp daïy hoïc laø caùch thöùc thöïc hieän kieåu nhieäm vuï “Daïy hoïc” cuûa caëp ngöôøi daïy - ngöôøi hoïc nhaèm ñaït ñöôïc caùc muïc ñích daïy hoïc xaùc ñònh. 2. Phaân loaïi toång theå caùc phöông phaùp daïy hoïc Hieän nay coù nhieàu heä thoáng phaân loaïi khaùc nhau veà caùc phöông phaùp daïy hoïc, nhöng chöa coù moät heä thoáng phaân loaïi naøo thöïc söï hoaøn chænh vaø toái öu (vaû laïi xaây döïng moät heä thoáng phaân loaïi nhö vaäy döôøng nhö laø khoâng theå vaø khoâng coù nhieàu yù nghóa veà maët thöïc tieãn). Tuy nhieân, duø coù nhöõng khieám khuyeát cuûa noù, nhöng moãi heä thoáng phaân loaïi laïi cho ta thaáy roõ hôn moät khía caïnh naøo ñoù veà caùc phöông phaùp daïy hoïc. Neáu döïa vaøo tieâu chí phaân loaïi laø vai troø cuûa giaùo vieân, vai troø cuûa hoïc sinh vaø ñaëc tröng cuûa tri thöùc caàn truyeàn thuï, ta coù moät caùch phaân chia toång theå caùc phöông phaùp daïy hoïc theo ba nhoùm: Phöông phaùp giaùo ñieàu, phöông phaùp truyeàn thoáng vaø phöông phaùp tích cöïc. 2.1. Phöông phaùp giaùo ñieàu – Giaùo vieân: laø ngöôøi coù quyeàn löïc tuyeät ñoái, thoâng baùo, aùp ñaët kieán thöùc2 moät caùch tröïc 1 Quy trình daïy hoïc, phöông phaùp daïy hoïc, nguyeân taéc daïy hoïc, hình thöùc toå chöùc daïy hoïc, 2 Thöïc ra, coù moät söï khaùc bieät cô baûn giöõa Tri thöùc vaø Kieán thöùc (tham khaûo lí thuyeát chuyeån hoùa sö phaïm (transposition didactique) cuûa Y. Chevallard, 1991). Tuy nhieân, giaùo trình naøy khoâng coù söï phaân bieät raïch roøi hai khaùi nieäm. ht tp :// w w w .v nm at h. co m 4 tieáp cho hoïc sinh (theo kieåu giaûng ñaïo). Giaùo vieân chi phoái toaøn boä caùc moái quan heä giaùo duïc. – Hoïc sinh: coù vai troø lu môø, thuï ñoäng nghe, hoïc thuoäc vaø ghi nhôù nhöõng ñieàu maø giaùo vieân thoâng baùo maø khoâng caàn hieåu “nghóa” cuûa kieán thöùc tieáp thu ñöôïc. – Kieán thöùc : ñöôïc cho tröïc tieáp bôûi giaùo vieân döôùi daïng coù saün ñaõ “phi hoaøn caûnh hoaù”, “phi thôøi gian hoaù” vaø “phi caù nhaân hoaù”. Noù chæ mang “nghóa hình thöùc”. – Giaùo vieân coù quyeàn löïc tuyeät ñoái trong vieäc ñaùnh giaù hoïc sinh. 2.2. Phöông phaùp truyeàn thoáng a) Ñaëc tröng toång quaùt • Giaùo vieân : vaãn giöõ vò trí trung taâm cuûa heä thoáng daïy hoïc, coù traùch nhieäm truyeàn ñaït kieán thöùc cho hoïc sinh, cho moät vaøi ví duï minh hoïa hay moät vaøi baøi toaùn maãu, sau ñoù yeâu caàu hoïc sinh aùp duïng kieán thöùc vaøo vieäc giaûi quyeát caùc tình huoáng töông töï vôùi tình huoáng maø giaùo vieân ñaõ trình baøy vaø giaûi quyeát. Trong kieåu daïy hoïc naøy, giaùo vieân quan taâm chuû yeáu tôùi trình baøy cuûa mình sao cho chính xaùc, saùng suûa, roõ raøng, logic vaø deã hieåu, maø ít quan taâm ñeán caùi maø hoïc sinh caàn, caùi maø hoïc sinh nghó vaø hoaït ñoäng cuûa chính ngöôøi hoïc. Ñeå cho hoïc sinh coù theå hieåu, ghi nhôù vaø aùp duïng toát kieán thöùc ñaõ trình baøy, giaùo vieân thöôøng chuù yù ñaûm baûo moät soá nguyeân taéc vaø phöông phaùp sö phaïm toång quaùt, chaúng haïn : ñaûm baûo tính heä thoáng, tính tröïc quan, tính vöøa söùc, Töø ñoù, taêng cöôøng söû duïng caùc thieát bò daïy hoïc3; coi troïng vieäc luyeän taäp vaø oân taäp ; chuù yù ñaëc bieät ñeán kó thuaät ñaët caâu hoûi, • Hoïc sinh: hoïc theo kieåu baét chöôùc vaø thöôøng thuï ñoäng tieáp thu. Hoï coá gaéng ghi nhôù vaø aùp duïng ñuùng “maãu” maø giaùo vieân ñaõ trình baøy. Hoaït ñoäng ñích thöïc cuûa hoïc sinh (neáu coù) chæ dieãn ra khi traû lôøi moät soá caâu hoûi, laøm baøi taäp aùp duïng hay thöïc hieän moät chöùng minh ñònh lí, theo yeâu caàu cuûa giaùo vieân. • Kieán thöùc: vaãn ñöôïc cho tröïc tieáp bôûi giaùo vieân vaø thöôøng laø döôùi daïng coù saün ñaõ “phi hoaøn caûnh hoaù”, “phi thôøi gian hoaù”, “phi caù nhaân hoaù” vaø mang “nghóa hình thöùc”. • Giaùo vieân coù vai troø gaàn nhö tuyeät ñoái trong vieäc ñaùnh giaù hoïc sinh. b) Caùc phöông phaùp daïy hoïc truyeàn thoáng Hieän nay, ngay trong baûn thaân caùc phöông phaùp daïy hoïc truyeàn thoáng, cuõng coù nhieàu heä thoáng phaân loaïi khaùc nhau, nhöng chuùng vaãn chöa hoaøn chænh vaø chöa coù ñöôïc söï thoáng nhaát trong coäng ñoàng caùc nhaø sö phaïm. Döôùi ñaây, chæ giôùi thieäu toùm taét moät trong caùc heä thoáng phaân loaïi ñoù. – Nhoùm caùc phöông phaùp duøng lôøi : Thuyeát trình; Ñaøm thoaïi; Laøm vieäc vôùi saùch ; – Nhoùm caùc phöông phaùp tröïc quan: Bieåu dieãn vaät thaät, vaät töôïng hình hay töôïng tröng; Xem baêng ghi hình, phim ñeøn chieáu, – Nhoùm caùc phöông phaùp thöïc haønh: Luyeän taäp ; Thöïc nghieäm, quan saùt vaø döï ñoaùn. Trong thöïc teá daïy hoïc, caùc phöông phaùp thuoäc ba nhoùm treân thöôøng ñöôïc söû duïng xen keõ nhau, loàng vaøo nhau. 3 Sô ñoà, bieåu ñoà, vaät thaät, phim aûnh, phaàn meàm MS Powerpoint, ht tp :// w w w .v nm at h. co m 5 ÔÛ ñaây, ta khoâng ñi saâu nghieân cöùu caùc phöông phaùp daïy hoïc truyeàn thoáng, vì chuùng ñaõ ñöôïc ñeà caäp khaù chi tieát trong boä moân Giaùo duïc hoïc. 2.3. Sö phaïm tích cöïc vaø phöông phaùp daïy hoïc tích cöïc Ngay töø ñaàu theá kæ 20 caùc nhaø taâm lí hay sö phaïm nhö Dewey, Parkhust, Dalton ôû Myõ, Freinner ôû Phaùp, Clapareøde ôû Thuyï Só, Montessori ôû YÙ, Decroly ôû Bæ ñaõ quan nieäm raèng : Caàn phaûi ñaët hoïc sinh vaøo vò trí trung taâm cuûa hoaït ñoäng daïy hoïc, phaûi xuaát phaùt töø lôïi ích cuûa hoïc sinh vaø nhöõng ñieàu maø hoï quan taâm. Ñoù chính laø thôøi ñieåm maø ngöôøi ta baét ñaàu noùi veà “sö phaïm tích cöïc”. Tuy nhieân, gaàn nhö suoát theá kæ 20, sö phaïm naøy chæ soáng moät caùch lay laét beân caïnh sö phaïm truyeàn thoáng. Coù nhieàu xu höôùng sö phaïm tích cöïc khaùc nhau nhö : Sö phaïm töông taùc, Sö phaïm khaùm phaù, Sö phaïm döï aùn, Nhöõng xu höôùng naøy coù nhöõng neùt töông ñoàng nhöng cuõng coù nhieàu khaùc bieät cô baûn. Trong phaïm vi taøi lieäu naøy, ta khoâng ñi saâu nghieân cöùu chuùng. ÔÛ ñaây, thuaät ngöõ “Phöông phaùp daïy hoïc tích cöïc” (hay goïi taét laø Phöông phaùp tích cöïc) ñöôïc hieåu laø caùc phöông phaùp daïy hoïc theå hieän tö töôûng cuûa caùc xu höôùng sö phaïm tích cöïc4, maø sau ñaây ta seõ neâu leân moät soá ñaëc tröng cô baûn cuûa noù. Ñaëc tröng cuûa phöông phaùp tích cöïc : – Giaùo vieân töï nguyeän rôøi boû vò trí trung taâm. Hoï chæ coøn laø ngöôøi ñaïo dieãn, troïng taøi, coá vaán, toå chöùc cho hoïc sinh töï mình kieán taïo kieán thöùc môùi. – Hoïc sinh trôû thaønh chuû theå, thaønh trung taâm ñöôïc ñònh höôùng ñeå töï mình xaây döïng kieán thöùc, chöù khoâng phaûi ñöôïc ñaët tröôùc nhöõng kieán thöùc coù saün cuûa saùch giaùo khoa, hay baøi giaûng aùp ñaët cuûa giaùo vieân. – Noùi chung, kieán thöùc ñöôïc khaùm phaù bôûi ngöôøi hoïc coù theå coøn phieán dieän, khieám khuyeát, chöa ñaày ñuû, chöa hoaøn chænh nhö tri thöùc ta muoán truyeàn thuï. Chính lôùp hoïc vaø giaùo vieân seõ giuùp hoï hoaøn chænh kieán thöùc naøy. – Kieán thöùc khoâng coøn ñöôïc truyeàn thuï tröïc tieáp bôûi giaùo vieân maø do hoïc sinh khaùm phaù ra qua quaù trình hoaït ñoäng giaûi quyeát caùc vaán ñeà (coù theå coù söï giuùp ñôõ cuûa giaùo vieân). Trong tröôøng hôïp naøy, kieán thöùc môùi naûy sinh nhö laø phöông tieän hay keát quaû cuûa hoaït ñoäng giaûi quyeát vaán ñeà cuûa hoïc sinh. – Keát hôïp ñaùnh giaù cuûa thaày vaø töï ñaùnh giaù cuûa troø. – Hoïc sinh ñöôïc taïo ñieàu kieän tham gia vaøo vieäc ñaùnh giaù khoâng chæ saûn phaån cuoái cuøng (nhö lôøi giaûi baøi toaùn, ), maø caû quaù trình moø maãm, tìm kieám caùch giaûi quyeát vaán ñeà, ñaùnh giaù caùch toå chöùc vaø giaûi quyeát vaán ñeà, tinh thaàn vaø thaùi ñoä laøm vieäc, khaû naêng saùng taïo, cuûa chính mình hay cuûa baïn. Töø ñoù, phaùt trieån kó naêng töï ñaùnh giaù ñeå töï ñieàu chænh caùch hoïc cuûa mình. 2.4. Phöông phaùp tích cöïc vaø daïy hoïc theo ñònh höôùng tích cöïc hoaù hoaït ñoäng cuûa hoïc sinh 4 Phaân bieät giöõa xu höôùng sö phaïm vaø phöông phaùp chæ laø töông ñoái, vì thöïc ra cuøng laø khaùi nieäm phöông phaùp nhöng coù theå xeùt ôû ba caáp ñoä khaùc nhau : - ÔÛ caáp ñoä quan ñieåm, tö töôûng hay caùch tieáp caän toång quaùt, thì ta noùi ñeán xu höôùng sö phaïm (chaúng haïn, sö phaïm töông taùc, sö phaïm khaùm phaù,...). - ÔÛ caáp ñoä quy trình, hay caùc thao taùc vaø caùch thöùc thöïc hieän cuï theå thì ta thöôøng duøng thuaät ngöõ “Phöông phaùp”. ht tp :// w w w .v nm at h. co m 6 Hieän nay vaãn chöa coù söï nhaát trí hoaøn toaøn veà vieäc söû duïng thuaät ngöõ “Phöông phaùp tích cöïc”. Coù theå tính ñeán ba quan nieäm noåi troäi nhaát sau ñaây: • Quan nieäm thöù nhaát: Duøng thuaät ngöõ “Phöông phaùp tích cöïc” ñeå chæ taát caû nhöõng phöông phaùp daïy hoïc cho pheùp phaùt huy ñöôïc tính tích cöïc hoïc taäp cuûa hoïc sinh. Quan nieäm naøy döïa treân khaùi nieäm “tính tích cöïc hoïc taäp cuûa hoïc sinh” maø theo G. I. Sukina (1977) nhöõng daáu hieäu cô baûn cuûa noù laø: Hoïc sinh khao khaùt hoïc taäp, hay neâu thaéc maéc, chuû ñoäng vaän duïng linh hoaït kieán thöùc ñaõ hoïc, taäp trung chuù yù vaø kieân trì giaûi quyeát vaán ñeà, Sukina5 cuõng ñaõ phaân chia tính tích cöïc ra laøm ba caáp ñoä: 1. Tính tích cöïc baét chöôùc, taùi hieän: Xuaát hieän do taùc ñoäng kích thích beân ngoaøi (yeâu caàu cuûa giaùo vieân), trong tröôøng hôïp naøy, ngöôøi hoïc thao taùc treân caùc ñoái töôïng, baét chöôùc theo maãu hoaëc moâ hình cuûa giaùo vieân, nhaèm chuyeån ñoái töôïng töø ngoaøi vaøo trong theo cô cheá “Hoaït ñoäng beân ngoaøi vaø beân trong coù cuøng caáu truùc”. Nhôø ñoù, kinh nghieäm hoaït ñoäng ñöôïc tích luyõ thoâng qua kinh nghieäm cuûa ngöôøi khaùc. 2. Tính tích cöïc tìm toøi: ñoäc laäp giaûi quyeát vaán ñeà ñaët ra, tìm kieám caùc phöông thöùc haønh ñoäng treân cô sôû coù tính töï giaùc, coù söï tham gia cuûa ñoäng cô, nhu caàu, höùng thuù vaø yù chí cuûa hoïc sinh. 3. Tính tích cöïc saùng taïo: theå hieän khi chuû theå nhaän thöùc töï tìm toøi kieán thöùc môùi, töï tìm ra phöông thöùc haønh ñoäng rieâng vaø trôû thaønh phaåm chaát beàn vöõng cuûa caù nhaân. Ñaây laø möùc ñoä bieåu hieän cao nhaát cuûa tính tích cöïc. Nhö vaäy, theo quan nieäm naøy, ngay caû trong tình huoáng hoïc taäp baèng “baét chöôùc” vaãn caàn thieát vaø coù theå phaùt huy ñöôïc tính tích cöïc hoïc taäp cuûa hoïc sinh. • Quan nieäm thöù hai : Tö töôûng töông töï nhö quan nieäm thöù nhaát, nhöng traùnh duøng thuaät ngöõ “Phöông phaùp tích cöïc” hay “Phöông phaùp daïy hoïc tích cöïc”, maø söû duïng moät caùch noùi khaù khaùi quaùt nhö “Phöông phaùp daïy hoïc theo ñònh höôùng tích cöïc hoaù hoaït ñoäng cuûa hoïc sinh” hay theo ñònh höôùng “hoaït ñoäng hoaù ngöôøi hoïc”, • Quan nieäm thöù ba: Duøng thuaät ngöõ “Phöông phaùp tích cöïc” theo nghóa chaët, ñeå chæ nhöõng phöông phaùp daïy hoïc coù nhöõng ñaëc tröng chuû yeáu maø chuùng toâi ñaõ neâu ôû treân. Nhö vaäy, theo quan nieäm naøy, phöông phaùp tích cöïc vaø phöông phaùp daïy hoïc theo ñònh höôùng tích cöïc hoaù hoaït ñoäng cuûa hoïc sinh khoâng ñoàng nhaát. Noùi caùch khaùc, coù theå coù nhöõng phöông phaùp daïy hoïc cho pheùp phaùt huy ñöôïc tính tích cöïc hoïc taäp cuûa hoïc sinh, nhöng khoâng phaûi laø phöông phaùp tích cöïc. Taøi lieäu naøy ñöôïc bieân soaïn döïa treân quan nieäm thöù ba. Theo quan nieäm naøy, moät trong caùc ñieàu kieän caàn cuûa phöông phaùp tích cöïc xuaát phaùt töø ñaëc tröng cuûa vieäc xaây döïng kieán thöùc: kieán thöùc phaûi ñöôïc kieán taïo bôûi hoïc sinh qua quaù trình hoaït ñoäng giaûi quyeát caùc vaán ñeà cuûa chính hoï (coù theå coù söï giuùp ñôõ ít nhieàu cuûa giaùo vieân). Ñeå hieåu roõ hôn quan nieäm naøy, ta xeùt tieán trình daïy hoïc moät ñònh lí toaùn hoïc (kieán thöùc môùi caàn lónh hoäi) sau ñaây: 5 Trích daãn theo Nguyeãn Lan Phöông (2000). ht tp :// w w w .v nm at h. co m 7 - Böôùc 1: Trình baøy ñònh lí (giaùo vieân phaùt bieåu ñònh lí hoaëc hoïc sinh ñoïc ñònh lí coù saün trong saùch giaùo khoa). - Böôùc 2: Hoïc sinh chöùng minh ñònh lí (coù theå coù söï giuùp ñôõ cuûa giaùo vieân nhôø vaøp phöông phaùp vaán ñaùp gôïi môû). - Böôùc 3: Hoïc sinh laøm baøi taäp cuûng coá vaän duïng ñònh lí (coù theå coù söï giuùp ñôõ cuûa giaùo vieân nhôø vaøo phöông phaùp vaán ñaùp gôïi môû). Caùc phöông phaùp daïy hoïc ñöôïc söû duïng bôûi giaùo vieân öùng vôùi tieán trình naøy khoâng ñöôïc xem laø phöông phaùp daïy hoïc tích cöïc, vì kieán thöùc môùi caàn xaây döïng laø noäi dung ñònh lí ñaõ ñöôïc thoâng baùo tröïc tieáp maø khoâng phaûi do hoïc sinh kieán taïo neân. Tuy nhieân, chuùng coù theå cho pheùp phaùt huy tính tích cöïc hoïc taäp cuûa hoïc sinh trong caùc pha chöùng minh ñònh lí hay giaûi baøi taäp aùp duïng. Chuù yù raèng, phöông phaùp tích cöïc hieåu theo nghóa chaët nhö vaäy cuõng coù tính töông ñoái. Neáu quan nieäm raèng khi hoïc sinh töï mình chöùng minh ñöôïc ñònh lí (thaäm chí coù theå chöùng minh baèng nhieàu caùch khaùc nhau) thì hoïc sinh ñaõ töï khaùm phaù ra moät daïng tri thöùc môùi khaùc, chaúng haïn tri thöùc phöông phaùp. Nhö vaäy, phöông phaùp daïy hoïc töông öùng phaûi laø phöông phaùp tích cöïc ! Quaû thöïc, trong nhieàu tröôøng hôïp vieäc khaùm phaù caùc caùch chöùng minh khaùc moät keát quaû ñaõ bieát cuõng ñoøi hoûi tính tích cöïc, chuû ñoäng vaø saùng taïo. Nhö vaäy, ñeå khoâng rôi vaøo tình huoáng löôõng löï naøy, caàn phaûi xaùc ñònh roõ nhöõng kieán thöùc môùi, troïng taâm caàn xaây döïng trong baøi hoïc. Ñoù phaûi laø nhöõng kieán thöùc hình thaønh neân phaàn chuû yeáu cuûa muïc tieâu baøi hoïc, maø giaùo vieân phaûi laøm roõ trong phaàn muïc tieâu (hay muïc ñích yeâu caàu) cuûa giaùo aùn. Hôn nöõa, ôû ñaây, khaùi nieäm Kieán thöùc môùi ñöôïc hieåu theo nghóa : ñoù coù theå laø kieán thöùc maø hoïc sinh chöa töøng coù (moät ñònh nghóa khaùi nieäm, moät ñònh lí, moät phöông phaùp giaûi toaùn,), cuõng coù theå laø nhöõng kieán thöùc cuõ nhöng ñöôïc ñieàu chænh, toå chöùc laïi hoaëc laáy moät nghóa môùi. Chaúng haïn, cho ñeán lôùp 12 hoïc sinh ñaõ bieát nhieàu phöông phaùp chöùng minh ba ñieåm thaúng haøng. Neáu baây giôø hoï töï thöïc hieän ñöôïc moät söï toång hôïp caùc phöông phaùp, phaân tích, so saùnh vaø xeáp loaïi chuùng, nhaän ra ñöôïc ñieàu kieän aùp duïng phöông phaùp vaø tính hieäu quaû cuûa chuùng (trong ñieàu kieän naøo thì aùp duïng phöông phaùp naøy, maø khoâng phaûi phöông phaùp kia,), thì trong tröôøng hôïp naøy, ta vaãn quan nieäm hoïc sinh ñaõ töï mình khaùm phaù ra kieán thöùc môùi. ÔÛ ñaây, caùi môùi khoâng naèm ôû baûn thaân töøng phöông phaùp maø hoïc sinh ñaõ bieát, maø trong toång theå caùc moái quan heä giöõa chuùng. 2.5. Phaùt huy tính tích cöïc hoïc taäp cuûa hoïc sinh ngay chính trong phöông phaùp daïy hoïc truyeàn thoáng Tröôùc heát caàn traùnh chuû nghóa cöïc ñoan cho raèng neân toå chöùc cho hoïc sinh töï kieán taïo (khaùm phaù laïi) taát caû nhöõng kieán thöùc moân hoïc maø xaõ hoäi mong muoán hoï lónh hoäi. Ñieàu naøy laø khoâng theå, maø tröôùc heát laø do khoâng ñuû quyõ thôøi gian laøm vieäc ñoù. I.Ia.Leùcne (1977) cuõng nhaán maïnh : “Do baûn chaát xaõ hoäi cuûa noù, daïy hoïc laø söï truyeàn thuï kinh nghieäm do xaõ hoäi tích luyõ cho theá heä treû. Cho neân moät toå chöùc daïy hoïc trong ñoù hoïc sinh phaûi khaùm phaù laïi taát caû nhöõng ñieàu maø loaøi ngöôøi bieát ñöôïc tröôùc ñaây vaø ñöôïc quy ñònh trong chöông trình hoïc, laø moät ñieàu ít nhaát cuõng laø kì quaùi”. ht tp :// w w w .v nm at h. co m 8 Nhö vaäy, khoâng theå loaïi boû hoaøn toaøn caùc phöông phaùp daïy hoïc truyeàn thoáng, maø caàn coù moät söï vaän duïng phoái hôïp caùc loaïi hình phöông phaùp. Hôn nöõa, theo quan ñieåm thöù ba neâu treân, ngay caû khi aùp duïng phöông phaùp daïy hoïc truyeàn thoáng, chöù khoâng phaûi phöông phaùp tích cöïc, ta vaãn coù theå phaùt huy ñöôïc tính tích cöïc hoïc taäp cuûa hoïc sinh. Noùi caùch khaùc, ta coù theå khai thaùc yeáu toá tích cöïc ngay chính trong phöông phaùp daïy hoïc truyeàn thoáng. Nhö vaäy, tính tích cöïc cuûa hoïc sinh ñöôïc phaùt huy khoâng phaûi trong pha khaùm phaù kieán thöùc môùi maø coù theå trong caùc pha nhö : Hôïp thöùc hoaù kieán thöùc môùi (chöùng minh moät ñònh lí, chaúng haïn); Giaûi caùc baøi toaùn coù vaän duïng kieán thöùc môùi vöøa lónh hoäi; OÂn taäp; Tuy nhieân, cuõng caàn löu yù raèng, neáu kieán thöùc caàn truyeàn thuï ñöôïc chieám lónh bôûi hoïc sinh theo caùch thöùc lónh hoäi caùc tieâu chuaån hay hình maãu coù saün, thì tính tính cöïc cuûa ngöôøi hoïc (neáu coù theå hieän) cuõng raát thaáp. 3. Daïy hoïc ñaët vaø giaûi quyeát vaán ñeà Tröôùc khi ñi vaøo noäi dung cuûa daïy hoïc ñaët vaø giaûi quyeát vaán ñeà, ta ñeà caäp hai löu yù sau ñaây: • Veà teân goïi: Ñaõ coù nhieàu caùch goïi khaùc nhau nhö Daïy hoïc neâu vaán ñeà, Daïy hoïc coù tính vaán ñeà, Daïy hoïc giaûi quyeát vaán ñeà, Daïy hoïc neâu vaø giaûi quyeát vaán ñeà, Daïy hoïc phaùt hieän vaø giaûi quyeát vaán ñeà, Daïy hoïc ñaët vaø giaûi quyeát vaán ñeà. Moãi caùch goïi ñeàu coù nhöõng lí leõ rieâng cuûa noù vaø haøm chöùa trong ñoù logic cuûa hình thöùc daïy hoïc töông öùng, cuõng nhö ñieåm maáu choát caàn nhaán maïnh. Nhöng ta khoâng ñi saâu phaân tích vaán ñeà naøy. ÔÛ ñaây, ta seõ duøng thuaät ngöõ Daïy hoïc ñaët vaø giaûi quyeát vaán ñeà vôùi caùc lí do sau ñaây: – Hieän nay, thuaät ngöõ naøy thöôøng hay ñöôïc duøng; – Cuïm töø “ñaët vaø giaûi quyeát vaán ñeà” theå hieän moät quan ñieåm sö phaïm hieän ñaïi sau ñaây veà daïy hoïc toaùn ôû tröôøng phoå thoâng ñang ñöôïc vaän duïng trong nhieàu nöôùc, chaúng haïn ôû Phaùp: “Hoïc toaùn laø hoïc phaùt hieän, hoïc trình baøy vaø giaûi quyeát caùc baøi toaùn, laø hoïc xem xeùt laïi caùc baøi toaùn döôùi aùnh saùng cuûa caùc coâng cuï lí thuyeát naûy sinh töø quaù trình giaûi quyeát caùc vaán ñeà.” (Leâ Vaên Tieán, 2001). Thuaät ngöõ Ñaët vaán ñeà ñöôïc duøng ôû treân coù theå bao haøm ñöôïc caû hai nghóa: phaùt hieän vaán ñeà vaø trình baøy vaán ñeà. Daïy cho hoïc sinh töï phaùt hieän vaán ñeà, sau ñoù trình baøy vaø giaûi quyeát vaán ñeà seõ cho pheùp phaùt huy cao ñoä tính tích cöïc vaø tö duy saùng taïo cuûa hoïc sinh. Tuy nhieân, vieäc thöïc hieän khoâng maáy deã daøng trong tình hình daïy hoïc hieän nay. Vì theá coù theå tính ñeán hai caáp ñoä thaáp hôn laø giaùo vieân duøng vaán ñaùp gôïi môû ñeå giuùp hoïc sinh thöïc hieän ñieàu ñoù, hoaëc chính giaùo vieân seõ trình baøy quaù trình phaùt hieän vaán ñeà. • Daïy hoïc ñaët vaø giaûi quyeát vaán ñeà laø moät xu höôùng sö phaïm hay laø moät phöông phaùp daïy hoïc? Caâu traû lôøi phuï thuoäc vaøo goùc ñoä maø ta xem xeùt. ht tp :// w w w .v nm at h. co m 9 – Töø goùc ñoä quan ñieåm vaø tö töôûng toång quaùt cuûa caùch tieáp caän thì ñoù laø moät xu höôùng sö phaïm, ñaët cô sôû lí luaän treân trieát hoïc, taâm lí hoïc, giaùo duïc hoïc vaø caû sinh hoïc. Töø quan ñieåm giaùo duïc hoïc, tö töôûng toång quaùt laø: “Hoïc sinh tham gia moät caùch coù heä thoáng vaøo quaù trình giaûi quyeát caùc vaán ñeà vaø caùc baøi toaùn coù vaán ñeà ñöôïc xaây döïng theo noäi dung taøi lieäu hoïc trong chöông trình.” (I. Ia. Lecne, Phaïm Taát Ñaéc dòch 1977). – Töø goùc ñoä quy trình hay thao taùc aùp duïng trong caùc tình huoáng daïy hoïc cuï theå, thì ñoù laø phöông phaùp daïy hoïc. Baây giôø, ta seõ baøn ñeán moät soá noäi dung cô baûn cuûa daïy hoïc ñaët vaø giaûi quyeát vaán ñeà. 3.1. Nhöõng khaùi nieäm cô baûn 3.1.1. Vaán ñeà Trong phaïm vi cuûa giaùo trình naøy, thuaät ngöõ Baøi toaùn ñöôïc hieåu laø “taát caû nhöõng caâu hoûi caàn giaûi ñaùp veà moät keát quaû chöa bieát caàn tìm baét ñaàu töø nhöõng moät soá döõ kieän, hoaëc veà phöông phaùp caàn khaùm phaù, maø theo phöông phaùp naøy seõ ñaït ñöôïc keát quaû ñaõ bieát ” (Töø ñieån « Petit Robert »)6. Xeùt baøi toaùn T vaø moät chuû theå X coù yù thöùc veà T vaø tieáp nhaän T ñeå giaûi quyeát. Khi ñoù coù hai khaû naêng xaûy ra: – Chuû theå X coù theå giaûi quyeát ñöôïc baøi toaùn T chæ nhôø vaøo vieäc aùp duïng ñôn thuaàn heä thoáng kieán thöùc ñaõ coù cuûa mình maø khoâng coù khoù khaên gì. – X khoâng theå giaûi quyeát ñöôïc T neáu chæ döïa vaøo heä thoáng kieán thöùc ñ
File đính kèm:
Phuong phap day hoc mon Toan o truong pho thong in roi.pdf
