Sáng kiến kinh nghiệm môn toán lớp 1 – “giải toán có lời văn”

Sáng kiến kinh nghiệm môn toán lớp 1 – “giải toán có lời văn”



NÂNG CAO CHấT LƯợNG GIảNG DạY TUYếN KIếN THứC “GIảI
TOáN Có LờI VĂN” ở LớP 1
Ngày cập nhật: 26/06/2008
Nâng cao chất lượng giảng dạy
tuyến kiến thức “Giải toỏn cú lời văn”
ở lớp 1
—————————————
Phần 1: Cơ sở lý luận
I – Cơ sở lý luận
Sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nớc và sự thách thức trớc nguy cơ tụt hậu rong cạnh tranh trí tuệ đang đòi hỏi phải đổi mới giáo dục, trong đó có sự đổi mới cơ bản về phơng pháp dạy học. Những phơng pháp dạy học kích thích sự tìm
tòi, đòi hỏi sự t duy của học sinh đợc đặc biệt chú ý. Mục tiêu giáo dục của Đảng
đã chỉ rõ: “… Đào tạo có chất lợng tốt những ngời lao động mới có ý thức và đạo
đức xã hội chủ nghĩa, có trình độ văn hoá phổ thông và hiểu biết kỹ thuật, có kỹ
năng lao động cần thiết, có óc thẩm mỹ, có sức khoẻ tốt…”. Muốn đạt đợc mục
tiêu này thì dạy và học Toán trong trờng phổ thông là một khâu quan trọng của
quá trình dạy học. Cố thủ tớng Phạm Văn Đồng cũng nói về vị trí vai trò của bộ
môn Toán: “ Trong các môn khoa học và kỹ thuật, toán học giữ một vị trí nổi bật.
Nó có tác dụng lớn đối với kỹ thuật, với sản xuất và chiến đấu. Nó là một môn thể
thao của trí tuệ, giúp chúng ta nhiều trong việc rèn luyện phơng pháp suy nghĩ,
phơng pháp suy luận, phơng pháp học tập, phơng pháp giải quyết các vấn đề, giúp
chúng ta rèn luyện trí thông minh sáng tạo. Nó còn giúp chúng ta rèn luyện nhiều
đức tính quý báu khác nh: Cần cù và nhẫn nại, tự lực cánh sinh, ý chí vợt khó, yêu
thích chính xác, ham chuộng chân lý.” Để đáp ứng những yêu cầu mà xã hội đặt
ra, Giáo dục và đào tạo phải có những cải tiến, điều chỉnh, phải thay đổi về nội
dung chơng trình, đổi mới phơng pháp giảng dạy cho phù hợp. Hội nghị BCH
trung ơng khoá VIII lần thứ 2 đã chỉ rõ: ” Đổi mới mạnh mẽ phơng pháp giáo dục
và đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện t duy sáng tạo của ngời
học. Từng bớc áp dụng phơng pháp tiên tiến, phơng pháp hiện đại vào quá trình
dạy học”. Trong luật Giáo dục, Khoản 2, điều 24 đã ghi: ” Phơng pháp giáo dục
phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác , chủ động sáng tạo của học sinh;
phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dỡng phơng pháp tự học,
rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem
lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh”. Đổi mới cách thực hiện PPDH là vấn
đề then chốt của chính sách đổi mới giáo dục Việt Nam trong giai đoạn hiện nay.
Đổi mới cách thực hiện PPDH sẽ làm thay đổi tận gốc nếp nghĩ, nếp làm của các
thế hệ học trò – chủ nhân tơng lai của đất nớc. Nh vậy, đổi mới PPDH sẽ tác động vào mọi thành tố của quá trình giáo dục và đào tạo. Nó tạo ra sự hiện đại hoá của
quá trình này. Đổi mới PPDH thực chất không phải là sự thay thế các PPDH cũ
bằng một loạt các PPDH mới. Về mặt bản chất, đổi mới PPDH là đổi mới cách
tiến hành các phơng pháp, đổi mới phơng tiện và hình thức triển khai phơng pháp
trên cơ sở khai thác triệt để u điểm các phơng pháp cũ và vận dụng linh hoạt một
số phơng pháp mới nhằm phát huy tối đa tính tích cực, chủ động, sáng tạo của
ngời học. Mục đích của đổi mới PPDH chính là làm thế nào để HS phải thực sự
tích cực, chủ động, tự giác, luôn trăn trở tìm tòi, suy nghĩ và sáng tạo trong quá
trình lĩnh hội tri thức và lĩnh hội cả cách thức để có đợc tri thức ấy nhằm phát triển
và hoàn thiện nhân cách của mình.Mặt khác môn toán thiết thực góp phần thực
hiện mục tiêu giáo dục tiểu học theo đặc trng và khả năng của môn Toán, cụ thể là
chuẩn bị cho học sinh những tri thức , kỹ năng toán học cơ bản cần thiết cho việc
học tập hoặc bớc vào cuộc sống lao động.
Đối với môn Toán lớp 1, môn học có vị trí nền tảng, là cái gốc, là điểm xuất phát
của cả một bộ môn khoa học. Môn Toán mở đờng cho các em đi vào thế giới kỳ
diệu của toán học. Rồi mai đây, các em lớn lên , nhiều em trở thành vĩ nhân, trở
thành anh hùng, nhà giáo, nhà khoa học, nhà thơ… trở thành những ngời lao động
sáng tạo trên mọi lĩnh vực sản xuất và đời sống ; trên tay có máy tính xách tay,
trong túi có máy tính bỏ túi… nhng không bao giờ các em quên đợc những ngày
đầu tiên đến trờng học đếm và tập viết 1, 2, 3 … học các phép tính cộng, trừ…
Các em không quên đợc vì đó là kỷ niệm đẹp đẽ nhất của đời ngời và hơn thế nữa,
những con số, những phép tính ấy cần thiết cho suốt cả cuộc đời.
Đối với mạch kiến thức : “Giải toán có lời văn”, là một trong năm mạch kiến thức
cơ bản xuyên suốt chơng trình Toán cấp tiểu học. Thông qua giải toán có lời văn,
các em đợc phát triển trí tuệ, đợc rèn luyện kỹ năng tổng hợp: đọc, viết, diễn đạt,
trình bày, tính toán. Toán có lời văn là mạch kiến thức tổng hợp của các mạch kiến
thức toán học, giải toán có lời văn các em sẽ đợc giải các loại toán về số học, các yếu tố đại số, các yếu tố hình học và đo đại lợng. Toán có lời văn là chiếc cầu nối
giữa toán học và thực tế đời sống, giữa toán học với các môn học khác.
II – Cơ sở thực tiễn
1) Về học sinh
Trong các tuyến kiến thức toán ở chơng trình toán Tiểu học thì tuyến kiến thức
“Giải toán có lời văn” là tuyến kiến thức khó khăn nhất đối với học sinh, và càng
khó khăn hơn đối với học sinh lớp Một. Bởi vì đối với lớp Một: Vốn từ, vốn hiểu
biết, khả năng đọc hiểu, khả năng t duy lôgic của các em còn rất hạn chế. Một nét
nổi bật hiện nay là nói chung học sinh cha biết cách tự học, cha học tập một cách
tích cực. Nhiều khi với một bài toán có lời văn các em có thể đặt và tính đúng
phép tính của bài nhng không thể trả lời hoặc lý giải là tại sao các em lại có đợc
phép tính nh vậy. Thực tế hiện nay cho thấy, các em thực sự lúng túng khi giải bài
toán có lời văn. Một số em cha biết tóm tắt bài toán, cha biết phân tích đề toán để
tìm ra đờng lối giải, cha biết tổng hợp để trình bày bài giải, diễn đạt vụng về, thiếu
lôgic. Ngôn ngữ toán học còn rất hạn chế, kỹ năng tính toán, trình bày thiếu chính
xác, thiếu khoa học, cha có biện pháp, phơng pháp học toán, học toán và giải toán
một cách máy móc nặng về dập khuôn, bắt chớc.
1.1. Kết quả khảo sát tại 1 trờng Tiểu học
Đề bài: Lớp 1A trồng đợc 24 cây, lớp 1B trồng đợc 30 cây. Hỏi cả 2 lớp trồng đợc
bao nhiêu cây?
Xếp loại
Điểm
Số học sinh đạt/Tổng số Lỗi của học sinh trong bài khảo sát
Tỉ lệ %
Giỏi 9 , 10 16/61
Trình bày còn bẩn
26,2
Khá 7 , 8 21/61
Trình bày còn bẩn, câu lời giải cha chuẩn
34,4
Trung bình
5 , 6 20/61
Chỉ làm đúng phép tính, và đáp số đúng, sai tên đơn vị, sai câu lời giải …
32,8
Yếu Dới 5 4/61
Không biết làm bài.
6,6
2.2 Ưu điểm
- Phần lớn học sinh biết làm bài toán có lời văn. Kết quả của bài toán đúng. - Học sinh ham học, có hứng thú học tập môn Toán nói chung và “Giải bài toán có
lời văn” nói riêng.
- Học sinh bớc đầu biết vận dụng bài toán có lời văn vào thực tế.
2.3. Hạn chế
- Trình bày bài làm còn cha sạch đẹp.
- Một số học sinh cha biết cách đặt câu lời giải phù hợp.
- Một số ít học sinh không hiểu nội dung bài toán có lời văn dẫn đến không làm
đợc bài.
2) Về đồ dùng dạy học :
T duy của học sinh lớp Một là t duy cụ thể, để học sinh học tốt “Giải toán có lời
văn” trong quá trình giảng dạy rất cần đồ dùng thiết bị dạy học để minh hoạ.
Trong những năm qua, các trờng tiểu học đã đợc cung cấp khá nhiều trang thiết bị
và đồ dùng dạy học đồng bộ để dạy cho cả cấp học và những bộ va-li để dạy theo
lớp nhng thống kê theo danh mục thì số lợng vẫn cha đáp ứng đợc đầy đủ yêu cầu
dạy “Giải toán có lời văn”.
3) Về giáo viên
Vẫn còn một số giáo viên chuyển đổi phơng pháp giảng dạy còn lúng túng, cha
phát huy đợc tích cực chủ động của học sinh, phơng pháp dạy học truyền thống đã
ăn sâu vào t duy vào lề lối dạy học hàng ngày. Một số giáo viên dạy theo cách
thông báo kiến thức sẵn có, dạy theo phơng pháp thuyết trình có kết hợp với đàm
thoại, thực chất vẫn là “thầy truyền thụ, trò tiếp nhận ghi nhớ”. Một số giáo viên
cha biết cách dạy loại Toán có lời văn, không muốn nói là làm cho bài toán trở nên phức tạp, khó hiểu hơn. Một số giáo viên ngại sử dụng đồ dùng minh hoạ, ngại
tóm tắt bằng sơ đồ hình vẽ hoặc đoạn thẳng, sử dụng phơng pháp phân tích, tổng
hợp trong việc giúp học sinh tìm đờng lối giải và giải toán còn khó hiểu.
4) Những sai lầm và khó khăn thờng gặp của giáo viên và học sinh khi dạy và học
tuyến kiến thức : “Giải toán có lời văn” ở lớp 1.
Về mặt nhận thức giáo viên còn coi việc dạy cho học sinh “Giải toán có lời văn”
cho học sinh lớp 1 là đơn giản, dễ dàng nên cha tìm tòi nghiên cứu để có phơng
pháp giảng dạy có hiệu quả.
Vốn từ, vốn kiến thức, kinh nghiệm thực tế của học sinh lớp 1 còn rất hạn chế nên
khi giảng dạy cho học sinh lớp 1 giáo viên đã diễn đạt nh với các lớp trên làm học
sinh lớp 1 khó hiểu và không thể tiếp thu đợc kiến thức và không đạt kết quả Tốt
trong việc giải các bài toán có lời văn.
Khả năng phối hợp, kết hợp với nhiều phơng pháp để dạy tuyến kiến thức: “Giải
toán có lời văn” ở lớp 1 còn thiếu linh hoạt.
Giáo viên còn lúng túng khi tạo các tình huống s phạm để nêu vấn đề.
Cha khuyến khích động viên và giúp đỡ một cách hợp lý các nhóm cũng nh các
đối tợng học sinh trong quá trình học.
Khả năng kiên trì của học sinh lớp 1 trong quá trình học nói chung cũng nh học
“Giải toán có lời văn” nói riêng còn cha cao.
III/ Quá trình nghiên cứu
- Năm học 2003 – 2004 tôi đợc phân công dạy lớp 1. Trong suốt năm học tôi tìm
hiểu, ghi chép tập hợp những u điểm, thiếu sót của học sinh trong lớp về ” Giải
toán có lời văn”. Tôi đã mạnh dạn trao đổi cùng Ban giám hiệu, bạn bè đồng nghiệp trong và ngoài trờng về những u điểm và thiếu sót của học sinh lớp 1 nói
chung trong việc ” Giải toán có lời văn”, đồng thời trao đổi, bàn bạc và đề xuất
một số ý kiến để phát huy u điểm và khắc phục thiếu sót của học sinh và giáo viên.
- Năm học 2004 – 2005 tôi tiếp tục dạy lớp 1. Tôi mạnh dạn áp dụng một số kinh
nghiệm, đồng thời tiếp tục tìm hiểu thêm những vớng mắc của học sinh cũng nh
của giáo viên về ” Giải toán có lời văn”, bổ xung thêm cách tháo gỡ, tích luỹ thêm
kinh nghiệm và áp dụng vào thực tế.
- Năm học 2005 – 2006 tôi tiếp tục dạy lớp 1. áp dụng kinh nghiệm và đánh giá
kết quả học tập của học sinh về “Giải toán có lời văn”.
Từ cơ sở lý luận và thực tiễn, qua thực tế giảng dạy tôi xin mạnh dạn đề xuất một
số kinh nghiệm: Nâng cao chất lợng giảng dạy tuyến kiến thức “Giải toán có lời
văn” ở lớp Một
{z{ &
Phần ii: nội dung
I/ Những nội dung đợc đề cập trong Sáng kiến kinh nghiệm
1) Nắm bắt nội dung chơng trình.
2) Sử dụng đồ dùng thiết bị trong dạy ” Giải toán có lời văn”.
3) Dạy “Giải toán có lời văn” ở lớp Một.
4) Một số phơng pháp thờng sử dụng trong giảng dạy “Giải toán có lời văn” ở lớp
1.
II/ Biện pháp giải quyết 1) Nắm bắt nội dung chơng trình
Để dạy tốt môn Toán lớp 1 nói chung, “Giải bài toán có lời văn” nói riêng, điều
đầu tiên mỗi giáo viên phải nắm thật chắc nội dung chơng trình, sách giáo khoa.
Nhiều ngời nghĩ rằng Toán tiểu học, và đặc biệt là toán lớp 1 thì ai mà chả dạy
đợc. Đôi khi chính giáo viên đang trực tiếp dạy cũng rất chủ quan và cũng có
những suy nghĩ tơng tự nh vậy. Qua dự giờ một số đồng chí giáo viên tôi nhận
thấy giáo viên dạy bài nào chỉ cốt khai thác kiến thức của bài ấy, còn các kiến thức
cũ có liên quan giáo viên nắm không thật chắc. Ngời ta thờng nói ” Biết 10 dạy 1#
chứ không thể ” Biết 1 dạy 1# vì kết quả thu đợc sẽ không còn là 1 nữa.
a) Trong chơng trình toán lớp Một giai đoạn đầu học sinh còn đang học chữ nên
cha thể đa ngay “Bài toán có lời văn”. Mặc dù đến tận tuần 23, học sinh mới đợc
chính thức học cách giải “Bài toán có lời văn” song chúng ta đã có ý ngầm chuẩn
bị từ xa cho việc làm này ngay từ bài “Phép cộng trong phạm vi 3 (Luyện tập) ” ở
tuần 7.
* Bắt đầu từ tuần 7 cho đến các tuần 16 trong hầu hết các tiết dạy về phép cộng trừ
trong phạm vi (không quá) 10 đều có các bài tập thuộc dạng “Nhìn tranh nêu phép
tính” ở đây học sinh đợc làm quen với việc:
- Xem tranh vẽ.
- Nêu bài toán bằng lời.
- Nêu câu trả lời.
- Điền phép tính thích hợp (với tình huống trong tranh).
Ví dụ: Sau khi xem tranh vẽ ở trang 46 (SGK), học sinh tập nêu bằng lời : “Có 1
quả bóng trắng và 2 quả bóng xanh. Hỏi có tất cả mấy quả bóng?” rồi tập nêu miệng câu trả lời : “có tất cả 3 quả bóng”, sau đó viết vào dãy năm ô trống để có
phép tính :
1 + 2 = 3
* Tiếp theo đó, kể từ tuần 17, học sinh đợc làm quen với việc đọc tóm tắt rồi nêu
đề toán bằng lời, sau đó nêu cách giải và tự điền số và phép tính thích hợp vào dãy
năm ô trống. ở đây không còn tranh vẽ nữa (xem bài 3b – trang 87, bài 5 – trang
89).
* Việc ngầm chuẩn bị cho học sinh các tiền đề để giải toán có lời văn là chuẩn bị
cho học sinh cả về viết câu lời giải và viết phép tính. Chính vì vậy ngay sau các
bài tập “nhìn tranh điền phép tính thích hợp vào dãy 5 ô trống” chúng ta chịu khó
đặt thêm cho các em những câu hỏi để các em trả lời miệng.
Ví dụ: Từ bức tranh “3 con chim trên cành, 1 con chim bay tới” ở trang 47 – SGK,
sau khi học sinh điền phép tính vào dãy ô trống:
3 + 1 = 4
Giáo viên nên hỏi tiếp: “Vậy có tất cả mấy con chim?” để học sinh trả lời miệng:
“Có tất cả 4 con chim” ; hoặc “Số chim có tất cả là bao nhiêu? (Số chim có tất cả
là 4) …
Cứ làm nh vậy nhiều lần, học sinh sẽ quen dần với cách nêu lời giải bằng miệng.
Do đó các em sẽ dễ dàng viết đợc các câu lời giải sau này.
* Tiếp theo, trớc khi chính thức học “Giải các bài toán có lời văn” học sinh đợc
học bài nói về cấu tạo của một bài toán có lời văn (gồm hai thành phần chính là
những cái đã cho (đã biết) và những cái phải tìm (cha biết). Vì khó có thể giải
thích cho học sinh “Bài toán là gì?” nên mục tiêu của tiết này là chỉ giới thiệu cho
các em hai bộ phận của một bài toán: + Những cái đã cho (dữ kiện)
+ Và cái phải tìm (câu hỏi).
Để làm việc này sách Toán 1 đã vẽ bốn bức tranh, kèm theo là bốn đề toán: 2 đề
còn thiếu dữ kiện, 1 đề còn thiếu câu hỏi, 1 đề thiếu cả dữ kiện lẫn câu hỏi (biểu
thị bằng dấu …) Học sinh quan sát tranh rồi nêu miệng đề toán, sau đó điền số vào
chỗ các dữ kiện rồi điền từ vào chỗ câu hỏi (còn để trống). Từ đó giáo viên giới
thiệu cho các em ” Bài toán thờng có hai phần “:
+ Những số đã cho.
+ Số phải tìm (câu hỏi).
Bài này giúp các em hiểu sâu hơn về cấu tạo của “Bài toán có lời văn”.
b) * Các loại toán có lời văn trong chơng trình chủ yếu là hai loại toán “Thêm –
Bớt” thỉnh thoảng có biến tấu một chút:
- Bài toán “Thêm” thành bài toán gộp, chẳng hạn: “An có 4 quả bóng, Bình có 3
quả bóng. Hỏi cả hai bạn có mấy quả bóng?”, dạng này khá phổ biến.
- Bài toán “Bớt” thành bài toán tìm số hạng, chẳng hạn : ” Lớp 1A có 35 bạn,
trong đó có 20 bạn nữ. Hỏi lớp 1A có bao nhiêu bạn nam?”, dạng này ít gặp vì
dạng này hơi khó (trớc đây dạy ở lớp 2)
* Về hình thức trình bày bài giải, học sinh phải trình bày bài giải đầy đủ theo quy
định thống nhất từ lớp 1 đến lớp 5:
- Câu lời giải.
- Phép tính giải. - Đáp số.
Ví dụ: Xét bài toán “Nhà An có 5 con gà, mẹ mua thêm 4 con gà. Hỏi nhà An có
tất cả mấy con gà?”
* Học sinh lớp 1 cũ chỉ cần giải bài toán trên nh sau:
Bài giải
5 + 4 = 9 ( con gà )
Học sinh lớp 1 hiện nay phải giải nh sau:
Bài giải
5 + 4 = 9 ( con gà )
Đáp số : 9 con gà
* Về số lợng bài toán trong một tiết học đợc rút bớt để dành thời gian cho trẻ viết
câu lời giải. Chẳng hạn trớc đây trong 1 tiết ” Bài toán nhiều hơn” học sinh phải
giải 8 bài toán (4 bài mẫu, 4 bài luyện tập) , thì bây giờ trong tiết ” Giải toán có lời
văn (thêm) ” học sinh phải giải 4 bài (1 bài mẫu, 3 bài luyện tập) …
* Để lờng trớc về vốn từ và khả năng đọc hiểu của học sinh khi “Giải bài toán có
lời văn” chơng trình toán 1 đã có những giải pháp:
- Hạn chế dùng các vần khó và tiếng khó trong đề toán nh: thuyền, quyển, Quỳnh,
… tăng cờng dùng các vần và tiếng dễ đọc , dễ viết nh : cam, gà, Lan, … trong các
đề toán.
- Lựa chọn câu hỏi trong đề toán sao cho học sinh chỉ cần chỉnh sửa một chút xíu
thôi là đợc ngay câu lời giải. - Cài sẵn “cốt câu” lời giải vào tóm tắt để học sinh có thể dựa vào tóm tắt mà viết
câu lời giải.
- Cho phép (thậm chí khuyến khích) học sinh tự nghĩ ra nhiều cách đặt lời giải
khác nhau. Chẳng hạn, với bài toán : “An có 4 quả bóng. Bình có 3 quả bóng. Hỏi
cả hai bạn có mấy quả bóng?”; Học sinh có thể đặt lời giải theo rất nhiều cách nh:
+ Cả hai bạn có: ……..
+ Hai bạn có: ……….
+ An và bình có: ……….
+ Tất cả có: ……….
+ Số bóng tất cả là: ………..
2) Sử dụng đồ dùng thiết bị dạy học
Nh chúng ta đã biết, con đờng nhận thức của học sinh tiểu học là: “Từ trực quan
sinh động đến t duy trừu tợng, rồi từ t duy trừu tợng trở lại thực tiễn”. Đồ dùng
thiết bị dạy học là phơng tiện vật chất, phơng tiện hữu hình cực kỳ cần thiết khi
dạy “Giải toán có lời văn” cho học sinh lớp Một. Cũng trong cùng một bài toán có
lời văn, nếu chỉ dùng lời để dẫn dắt, dùng lời để hớng dẫn học sinh làm bài thì vừa
vất vả tốn công, vừa không hiệu quả và sẽ khó khăn hơn rất nhiều so với dùng đồ
dùng thiết bị, tranh ảnh, vật thực để minh hoạ. Chính vì vậy rất cần thiết phải sử
dụng đồ dùng thiế bị dạy học để dạy học sinh “Giải bài toán có lời văn”.
Hiện nay bộ đồ dùng trang bị đến từng lớp đã có khá nhiều các đồ dùng mẫu vật
cho việc sử dụng dạy “Giải toán có lời văn” song vẫn là thiếu nếu giáo viên thực
sự có trách nhiệm. Mỗi nhà trờng cần có kế hoạch mua bổ xung, từng tổ khối, cá nhân giáo viên cần su tầm, làm thêm các thiết bị nh: vật thực, tranh ảnh… làm đồ
dùng, dùng chung và riêng cho từng lớp.
Một điều hết sức quan trọng là một số giáo viên còn ngại, hoặc lúng túng sử dụng
đồ dùng dạy học khi giảng dạy nói chung và khi dạy “Giải toán có lời văn” nói
riêng. Để khắc phục tình trạng này, giáo viên cần có ý thức chuẩn bị sử dụng đồ
dùng dạy học trớc khi lên lớp. Cần cải tiến nội dung sinh hoạt chuyên môn để đa
việc thống nhất sử dụng đồ dùng dạy học và phơng pháp sử dụng đồ dùng dạy học.
3) Dạy ”Giải bài toán có lời văn” ở lớp Một.
3.1/ Quy trình ” Giải bài toán có lời văn ” thông thờng qua 4 bớc:
- Đọc và tìm hiểu đề bài.
- Tìm đờng lối giải bài toán.
- Trình bày bài giải
- Kiểm tra lại bài giải.
a) Đọc và tìm hiểu đề toán
Muốn học sinh hiểu và có thể giải đợc bài toán thì điều quan trọng đầu tiên là phải
giúp các em đọc và hiểu đợc nội dung bài toán. Giáo viên cần tổ chức cho các em
đọc kỹ đề toán, hiểu rõ một số từ khoá quan trọng nh ” thêm , và , tất cả, … ” hoặc
“bớt, bay đi, ăn mất, còn lại , …” (có thể kết hợp quan sát tranh vẽ để hỗ trợ). Để
học sinh dễ hiểu đề bài, giáo viên cần gạch chân các từ ngữ chính trong đề bài.
Một số giáo viên còn gạch chân quá nhiều các từ ngữ, hoặc gạch chân các từ cha
sát với nội dung cần tóm tắt. Khi gạch chân nên dùng phấn màu khác cho dễ nhìn. Trong thời kỳ đầu, giáo viên nên giúp học sinh tóm tắt đề toán bằng cách đàm
thoại ” Bài toán cho gì? Hỏi gì?” và dựa vào câu trả lời của học sinh để viết tóm
tắt, sau đó cho học sinh dựa vào tóm tắt để nêu lại đề toán. Đây là cách rất tốt để
giúp trẻ ngầm phân tích đề toán.
Nếu học sinh gặp khó khăn trong khi đọc đề toán thì giáo viên nên cho các em
nhìn tranh và trả lời câu hỏi. Ví dụ, với bài 3 trang 118, giáo viên có thể hỏi:
- Em thấy dới ao có mấy con vịt? (… có 5 con vịt)
- Trên bờ có mấy con vịt? ( … có 4 con vịt)
- Em có bài toán thế nào? (…)
Sau đó giáo viên cho học sinh đọc (hoặc nêu) đề toán ở sách giáo khoa.
Trong trờng hợp không có tranh ở sách giáo khoa thì giáo viên có thể gắn mẫu vật
(gà, vịt, …) lên bảng từ (bảng cài, bảng nỉ, …) để thay cho tranh; hoặc dùng tóm
tắt bằng lời hoặc sơ đồ đoạn thẳng để hỗ trợ học sinh đọc đề toán.
* Thông thờng có 3 cách tóm tắt đề toán:
- Tóm tắt bằng lời:
Ví dụ1: Nga: 3 quyển
Hằng: 2 quyển
Cả hai bạn có: … quyển? (A)
Ví dụ 2: Hạnh có: 35 que tính
? que tính Vịnh có: 43 que tính
42
? bạn
- Tóm tắt bằng sơ đồ đoạn thẳng:
Ví dụ: Bạn trai
Bạn gái
- Tóm tắt bằng sơ đồ mẫu vật:
Ví dụ: Hàng trên:
? con gà
Hàng dới:
Với các cách tóm tắt trên sẽ làm cho học sinh dễ hiểu và dễ sử dụng.
Với cách viết thẳng theo cột nh: 14 quyển và 26 quả
12 quyển 33 quả
… quyển … quả
Kiểu tóm tắt nh thế này khá gần gũi với cách đặt tính dọc nên có tác dụng gợi ý
cho học sinh lựa chon phép tính giải.
Có thể lồng “cốt câu” lời giải vào trong tóm tắt, để dựa vào đó học sinh dễ viết câu
lời giải hơn. Chẳng hạn, dựa vào dòng cuối của tóm tắt (A) học sinh có thể viết
ngay câu lời giải là : “Cả hai bạn có:” hoặc “Số vở cả hai bạn có:” hoặc: “Cả hai bạn có số vở là:”. Cần lu ý trớc đây ngời ta thờng đặt dấu? lên trớc các từ nh
quyển, quả, … Song làm nh vậy thì hơi thiếu chuẩn mực về mặt Tiếng Việt vì tất
cả học sinh đều biết là dấu ? phải đặt cuối câu hỏi. Nếu tóm tắt bằng sơ đồ đoạn
thẳng hoặc sơ đồ mẫu vật thì đặt dấu ? ở đằng trớc các từ nh quyển, quả ,… cũng
đợc vì các tóm tắt ấy không phải là những câu. Tuy nhiên học sinh thờng có thói
quen cứ thấy dấu … là điền số (dấu) vào đó nên giáo viên cần lu ý các em là:
“Riêng trong trờng hợp này (trong tóm tắt ) thì dấu … thay cho từ “mấy” hoặc
“bao nhiêu” ; các em sẽ phải tìm cho ra số đó để ghi vào Đáp số của Bài giải chứ
không phải để ghi vào chỗ … trong tóm tắt. Nếu không thể giải thích cho học sinh
hiểu đợc ý trên thì chúng ta cứ quay lại lối cũ, tức là đặt dấu hỏi (?) ra đằng trớc
theo kiểu “Còn ? quả” cũng đợc, không nên quá cứng nhắc.
Giai đoạn đầu nói chung bài toán nào cũng nên tóm tắt rồi cho học sinh dựa vào
tóm tắt nêu đề toán. Cần lu ý dạy giải toán là một quá trình. Không nên vội vàng
yêu cầu các em phải đọc thông thạo đề toán, viết đợc các câu lời giải, phép tính và
đáp số để có một bài chuẩn mực ngay từ tuần 23, 24. Chúng ta cần bình tĩnh rèn
cho học sinh từng bớc, miễn sao đến cuối năm (tuần 33, 34, 35) trẻ đọc và giải đợc
bài toán là đạt yêu cầu.
b) Tìm đờng lối giải bài toán.
* Sau khi giúp học sinh tìm hiểu đề toán để xác định rõ cái đã cho và cái phải tìm,
chẳng hạn:
- Bài toán cho gì? (Nhà An có 5 con gà)
- Còn cho gì nữa? (Mẹ mua thêm 4 con gà)
- Bài toán hỏi gì? (Nhà An có tất cả mấy con gà?) Giáo viên nêu tiếp: “Muốn biết nhà An có tất cả mấy con gà em làm tính gì? (tính
cộng) Mấy cộng mấy? (5 + 4) ; 5 + 4 bằng mấy? (5 + 4 = 9); hoặc: “Muốn biết nhà
An có tất cả mấy con gà em tính thế nào? (5 + 4 = 9); hoặc: “Nhà An có tất cả
mấy con gà ?” (9) Em tính thế nào để đợc 9 ? (5 + 4 = 9).
Tới đây giáo viên gợi ý để học sinh nêu tiếp “9 này là 9 con gà”, nên ta viết “con
gà” vào trong dấu ngoặc đơn: 5 + 4 = 9 (con gà).
Tuy nhiên cũng có những học sinh nhìn tranh ở sách giáo khoa để đếm ra kết quả
mà không phải là do tính toán. Trong trờng hợp này giáo viên vẫn xác nhận kết
quả là đúng, song cần hỏi thêm: “Em tính thế nào?” (5 + 4 = 9). Sau đó nhấn
mạnh: “Khi giải toán em phải nêu đợc phép tính để tìm ra đáp số (ở đây là 9). Nếu
chỉ nêu đáp số thì cha phải là giải toán.
* Sau khi học sinh đã xác định đợc phép tính, nhiều khi việc hớng dẫn học sinh đặt
câu lời giải còn khó hơn (thậm chí khó hơn nhiều) việc chọn phép tính và tính ra
đáp số. Với học sinh lớp 1, lần đầu tiên đợc làm quen với cách giải loại toán này
nên các em rất lúng túng. Thế nào là câu lời giải, vì sao phải viết câu lời giải?
Không thể giải thích cho học sinh lớp 1 hiểu một cách thấu đáo nên có thể giúp
học sinh bớc đầu hiểu và nắm đợc cách làm. Có thể dùng một trong các cách sau:
Cách 1: Dựa vào câu hỏi của bài toán rồi bỏ bớt từ đầu (Hỏi) và cuối (mấy con gà
?) để có câu lời giải : “Nhà An có tất cả:” hoặc thêm từ “là” để có câu lời giải :
“Nhà An có tất cả là: “
Cách 2: Đa từ “con gà” ở cuối câu hỏi lên đầu thay thế cho từ “Hỏi” và thêm từ Số
(ở đầu câu), là ở cuối câu để có: “Số con gà nhà An có tất cả là:”
Cách 3: Dựa vào dòng cuối cùng của tóm tắt, coi đó là “từ khoá” của câu lời giải
rồi thêm thắt chút ít. Ví dụ: Từ dòng cuối của tóm tắt: “Có tất cả: … con gà ?”. Học sinh viết câu lời
giải: “Nhà An có tất cả:”
Cách 4: Giáo viên nêu miệng câu hỏi: “Hỏi nhà An có tất cả mấy con gà?” để học
sinh trả lời miệng: “Nhà An có tất cả 9 con gà” rồi chèn phép tính vào để có cả
bớc giải (gồm câu lời giải và phép tính):
Nhà An có tất cả:
5 + 4 = 9 (con gà)
Cách 5: Sau khi học sinh tính xong: 5 + 4 = 9 (con gà), giáo viên chỉ vào 9 và hỏi:
“9 con gà ở đây là số gà của nhà ai?” (là số gà nhà An có tất cả). Từ câu trả lời của
học sinh ta giúp các em chỉnh sửa thành câu lời giải: “Số gà nhà An có tất cả là”
v.v…
ở đây giáo viên cần tạo điều kiện cho các em tự nêu nhiều câu lời giải khác nhau,
sau đó bàn bạc dể chọn câu thích hợp nhất. Không nên bắt buộc trẻ nhất nhất phải
viết theo một kiểu.
c) Trình bày bài giải
Có thể coi việc trình bày bài giải là trình bày một sản phẩm của t duy. Thực tế hiện
nay các em học sinh lớp 1 trình bày bài giải còn rất hạn chế, kể cả học sinh khá
giỏi. Cần rèn cho học sinh nề nếp và thói quen trình bày bài giải một cách chính
xác, khoa học, sạch đẹp dù trong giấy nháp, bảng lớp, bảng con hay vở, giấy kiểm
tra. Cần trình bày bài giải một bài toán có lời văn nh sau:
Bài giải
Nhà An có tất cả là: 5 + 4 = 9 ( con gà )
Đáp số : 9 con gà
Nếu lời giải ghi: “Số gà nhà An là:” thì phép tính có thể ghi: “5 + 4 = 9 (con)”