Sáng kiến kinh nghiệm Phân loại và rèn kỹ năng giải bài tập Sinh học 9
Bạn đang xem trước 20 trang mẫu tài liệu Sáng kiến kinh nghiệm Phân loại và rèn kỹ năng giải bài tập Sinh học 9, để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
PHÒNG GD-ĐT HUYỆN BÙ ĐĂNG TRƯỜNG THCS THỐNG NHẤT TỔ : SINH -HÓA- CÔNG NGHỆ SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM PHÂN LOẠI VÀ RÈN KỸ NĂNG GIẢI BÀI TẬP SINH HỌC 9 NGƯỜI THỰC HIỆN : KIM HOÀNH SƠN CHỨC VỤ : GIÁO VIÊN TỔ : SINH -HÓA- CÔNG NGHỆ NĂM HỌC : 2012-2013 PHÂN LOẠI VÀ RÈN KỸ NĂNG GIẢI BÀI TẬP SINH HỌC 9 PHẦN A. ĐẶT VẤN ĐỀ 1.LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI VÊn ®Ò d¹y vµ häc lµ vÊn ®Ò ®îc x· héi ®Æc biÖt quan t©m vµ ®èi víi ngêi gi¸o viªn d¹y vµ häc nh thÕ nµo cho hiÖu qu¶, lµm thÕ nµo ®Ó gióp c¸c em t×m thÊy sù say mª ®èi víi bé m«n l¹i lµ ®iÒu tr¨n trë trong c¸c giê lªn líp . Trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y m«n Sinh häc 9 t«i vµ c¸c ®ång nghiÖp ®Òu nhËn thÊy häc sinh cßn gÆp kh¸ nhiÒu lóng tóng trong viÖc gi¶i bµi tËp,mét phÇn do c¸c em cha cã sù liªn hÖ gi÷a kiÕn thøc vµ phÇn bµi tËp ,mÆt kh¸c do c¸c em ®· quen víi ph¬ng ph¸p häc m«n Sinh häc ë líp díi theo híng tr¶ lêi c¸c c©u hái lÝ thuyÕt lµ chñ yÕu,chÝnh v× vËy c¸c em kh«ng t×m ®îc sù liªn quan mËt thiÕt logic gi÷a lÝ thuyÕt vµ bµi tËp dÉn ®Õn c¸c em kh«ng khái bì ngì vµ cã c¶m gi¸c sî , ch¸n víi bé m«n . Vµ ®iÒu ®ã c¶n trë rÊt lín ®Õn viÖc lÜnh héi kiÕn thøc cña häc sinh Thực tế cho thấy các đề thi học sinh giỏi môn sinh học 9 nhiều năm liền không chỉ ra những câu hỏi lý thuyết mà còn có nhiều bài tập di truyền cơ bản hoặc nâng cao.Xuất phát từ cơ sở nêu trên bản thân tôi suy nghĩ: trong công tác giảng dạy và bồi dưỡng học sinh giỏi để đạt kết quả cao, nhất thiết phải đầu tư bồi dưỡng về phương pháp giải các dạng bài tập Sinh học trong chương trình Sinh học lớp 9. Đây là vấn đề không mới, nhưng làm thế nào để học sinh có thể phân loại được các dạng bài tập và đưa ra các cách giải cho phù hợp với mỗi dạng bài tập là điều mỗi giáo viên khi dạy sinh học 9 đều quan tâm . Tríc thùc tr¹ng trªn , qua kinh nghiÖm gi¶ng d¹y mét sè n¨m qua b¶n th©n t«i cã nh÷ng ®Þnh híng , nh÷ng gi¶i ph¸p cô thÓ ®Ó gi¶ng d¹y phÇn bµi tËp m«n sinh häc , qua ®ã häc sinh cã thÓ nhËn d¹ng vµ t×m c¸ch gi¶i cho mçi d¹ng bµi tËp. §ã lµ lÝ do t«i ®a ra ®Ò tµi : “Ph©n lo¹i vµ rÌn luyÖn kÜ n¨ng gi¶i bµi tËp sinh học 9 ” trong d¹y häc vµ båi dìng häc sinh giái 2.GIỚI HẠN NGHIÊN CỨU CỦA ĐỂ TÀI : Với đề tài :“Ph©n lo¹i vµ rÌn luyÖn kÜ n¨ng gi¶i bµi tËp sinh học 9 ” trong d¹y häc vµ båi dìng häc sinh giái tập trung nghiên cứu phạm vi kiến thức lớp 9 khối THCS , và đây cũng là tiền đề để học sinh học tiếp chương trình THPT sau này. 3.CÁC PHƯƠNG PHÁP THỰC HIỆN : thu thập thông tin , thử nghiệm thực tế, điều tra khảo sát. PHẦN B. NỘI DUNG ĐỀ TÀI B.1 THỰC TRẠNG CỦA VẤN ĐỀ : Môn sinh học 9 theo chương trình đổi mới mỗi tuần 2 tiết, cả năm 74 tiết, trong đó chỉ có 1 tiết bài tập chương I: hay chương III .Tiết bài tập trong chương trình sinh học 9 quá ít trong khi đó lượng kiến thức lí thuyết ở mỗi tiết học lại quá nặng, dẫn đến hầu hết giáo viên dạy môn sinh học lớp 9 không có thời gian để hướng dẫn học sinh giải bài tập ở cuối bài. Học sinh không có khả năng phân tích và tổng hợp kiến thức, đây sẽ là trở ngại lớn trong công tác dạy và học ở trên lớp cũng như quá trình bồi dưỡng học sinh giỏi phần bài tập di truyền.Vì vậy tôi đưa ra chuyên đề :“Ph©n lo¹i vµ rÌn luyÖn kÜ n¨ng gi¶i bµi tËp sinh học 9” trong d¹y häc vµ båi dìng häc sinh giái sinh học lớp 9 ở trường THCS là rất cần thiết để giúp cho các em học sinh có khả năng suy luận và tìm ra các kĩ năng, phương pháp giải các dạng bài tập di truyền trong chương trình sinh học 9 đồng thời góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy cũng như nâng cao tỉ lệ học sinh giỏi cấp huyện, cấp tỉnh. B.2 CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI : Sinh học là môn khoa học tự nhiên. Kiến thức Sinh học, ngoài các kết quả quan sát thực nghiệm để xây dựng nên hệ thống lý thuyết hoàn chỉnh về sự sống của muôn loài , các kết quả đó còn được đúc kết dưới dạng các qui luật được mô tả bằng các dạng bài tập . Vì vậy, cũng như các bộ môn khoa học tự nhiên khác, để hiểu sâu sắc các kiến thức của Sinh học phải biết kết hợp giữa nghiên cứu lí thuyết và bài tập. Về phía học sinh, do kiến thức quá mới so với các lớp trước ( không có tính kế thừa kiến thức), nên học sinh còn lúng túng khi tiếp thu những thuật ngữ mới, những diễn biến các quá trình sinh học xảy ra trong tế bào như: nguyên phân, giảm phân, cơ chế tự nhân đôi của AND, cơ chế phân li, tổ hợp..nếu không thông qua làm bài tập, học sinh khó mà nhớ được. B.3 CÁC BIỆN PHÁP THỰC HIỆN B.3.1. PHƯƠNG PHÁP CHUNG : Để giải được các dạng bài tập Sinh học, học sinh cần nắm vững 2 vấn đề cơ bản: - Kiến thức lý thuyết - Phương pháp giải : gồm các bước giải Để học sinh nắm vững cách giải từng dạng bài tập, trước hết GV phải phân dạng bài tập ra thành từng vấn đề. Trong quá trình dạy học sinh, mỗi dạng bài tập giáo viên phải trang bị cho HS kiến thức về 2 vấn đề trên, tiếp đó là bài tập ví dụ và cuối cùng là bài tập vận dụng theo hướng từ dễ đến khó, từ cơ bản đến nâng cao. Sau khi học sinh đã nắm được các kiến thức về nội dung của định luật trong lai một và hai cặp tính trạng, cũng như chương III (ADN VÀ GEN ) giáo viên bắt đầu phân chia từng dạng bài tập và phương pháp giải để học sinh rèn luyện các kĩ năng giải bài tập một cách thành thạo. B.3. 2. PHƯƠNG PHÁP CỤ THỂ Sau khi học sinh nắm vững lý thuyết và cách giải cho từng dạng bài tập giáo viên có thể áp dụng một số cách như sau? a. Phương pháp học sinh tự nghiên cứu Quy trình thực hiện - Bước 1: Học sinh tự tóm tắt các yêu cầu của đề bài - Bước 2: Sử dụng những kiến thức đã biết để giải quyết các yêu cầu của đề bài - Bước 3: Trình bày kết quả b. Phương pháp làm việc theo nhóm Quy trình thực hiện - Bước 1: Giới thiệu dạng bài tập - Bước 2: Chia nhóm, bầu nhóm trưởng - Bước 3: Giao nhiệm vụ trong nhóm, quy định thời gian - Bước 4: Các nhóm thảo luận giải quyết nhiệm vụ được giao - Bước 5: Đại diện từng nhóm trình bày kết quả. Các nhóm khác quan sát,lắng nghe, chất vấn bổ sung ý kiến - Bước 6: Giáo viên tổng kết và nhận xét c.. Phương pháp tranh luận Quy trình thực hiện - Bước 1: Giới thiệu yêu cầu của bài tập - Bước 2: Chia nhóm, bầu nhóm trưởng - Bước 3: Giao nhiệm vụ trong nhóm, quy định thời gian - Bước 4: Các nhóm thảo luận giải quyết nhiệm vụ được giao - Bước 5: Đại diện từng nhóm trình tranh luận về những vấn đề đặt ra trong bài tập. Giáo viên đóng vai trò trọng tài, cố vấn. - Bước 6: Giáo viên hướng dẫn học sinh hoặc tự học sinh rút ra kết luận đúng hay sai về những bài tập đó PHẦN I. DI TRUYỀN PHÂN TỬ. I. CẤU TẠO ADN: 1. TÓM TÁT KIẾN THỨC CƠ BẢN: a). CÊu t¹o hãa häc cña ph©n tö ADN ADN ( axit®eoxiribonucleic ) thuéc lo¹i axitnucleic ®îc cÊu t¹o tõ c¸c nguyªn tè chÝnh lµ C,H, O, N, vµ P . ADN lµ ®¹i ph©n tö cã kÝch thíc vµ khèi lîng lín , cã thÓ dµi tíi hµng tr¨m micromet vµ khèi lîng lín ®¹t tíi hµng triÖu, hµng chôc triÖu ®¬n vÞ cacbon (®vC) ADN ®îc cÊu t¹o theo nguyªn t¾c ®a ph©n, gåm nhiÒu ®¬n ph©n .§¬n ph©n cña ADN lµ nu cleic gåm cã 4 lo¹i nucleic kh¸c nhau kÝ hiÖu lµ A ( a®enin ) , T(timin) X(xitozin) vµ G(guanin).Mçi ®¬n ph©n gåm ba thµnh phÇn : mét baz¬nit¬ , mét ®êng ®e«xirib« vµ mét ph©n tö H3PO4, c¸c ®¬n ph©n chØ kh¸c nhau bëi c¸c baz¬nit¬ .Mçi ph©n tö ADN gåm hµng v¹n ®Õn hµng triÖu ®¬n ph©n bèn lo¹i nucleotit trªn liªn kÕt víi nhau theo chiÒu däc vµ tïy theo sè lîng cña chóng mµ x¸c ®Þnh chiÒu dµi cña ADN , ®ång thêi chóng s¾p xÕp theo nhiÒu c¸ch kh¸c nhau t¹o ra ®îc v« sè lo¹i ph©n tö ADN.C¸c ph©n tö ADN ph©n biÖt nhau kh«ng chØ bëi tr×nh tù s¾p xÕp mµ cßn c¶ vÒ sè lîng vµ thµnh phÇn c¸c nucleotit b).CÊu tróc kh«ng gian cña ph©n tö ADN N¨m 1953 J. Oatx¬n vµ F .Cric ®· c«ng bè m« h×nh cÊu tróc kh«ng gian cña ph©n tö ADN .Theo m« h×nh nµy , ADN lµ mét chuçi xo¾n kÐp gåm hai m¹ch ®¬n song song , xo¾n ®Òu quanh mét trôc tëng tîng tõ tr¸i qua ph¶i . C¸c nucleotit gi÷a hai m¹ch liªn kÕt víi nhau b»ng c¸c liªn kÕt hi®ro t¹o thµnh c¸c cÆp .Mçi chu k× xo¾n gåm 10 cÆp nucleotit cã chiÒu cao 34 Ao .§êng kÝnh mçi vßng xo¾n lµ 20Ao . C¸c nucleotit gi÷a hai m¹ch liªn kÕt víi nhau theo nguyªn t¾c bæ sung (NTBS) trong ®ã A liªn kÕt víi T b»ng hai liªn kÕt hi®ro , G liªn kÕt víi X b»ng 3 liªn kÕt hidro vµ ngîc l¹i Do NTBS cña tõng cÆp nucleotit ®· ®a ®Õn tÝnh chÊt bæ sung cña hai m¹ch ®¬n .V× vËy khi biÕt tr×nh tù s¾p xÕp c¸c nucleotit trong m¹ch ®¬n nµy cã thÓ suy ra tr×nh tù s¾p xÕp c¸c nucleotit trong m¹ch ®¬n kia Còng theo NTBS trong ph©n tö ADN cã sè A b»ng sè T vµ sè G b»ng sè X do ®ã ta cã A + T = G + X tØ sè trong c¸c ph©n tö ADN kh¸c nhau th× kh¸c nhau vµ mang tÝnh chÊt ®Æc trng cho tõng loµi 2. CÁC DẠNG BÀI TẬP VÀ PHƯƠNG PHÁP GIẢI: D¹ng 1. Tính chiều dài, số vòng xoắn( số chu kỳ xoắn ) , số lượng nucleotit của phân tử ADN ( hay của gen ) 1. Híng dÉn vµ c«ng thøc sö dông : BiÕt trong gen hay trong ph©n tö ADN lu«n cã: Tæng sè nuclª«tÝt = A + T +G +X trong ®ã A = T ; G = X Mçi vßng xo¾n chøa 20 nuclª«tÝt víi chiÒu dµi 34 A0 èmçi nuclª«tÝt dµi 3,4 A0 ( 1 A0 = 10 -4 mm =10-7 mm) Khèi lîng trung b×nh mét nuclª«tÝt lµ 300 ®vc Ký hiÖu: * N : Sè nuclª«tÝt cña ADN * : Sè nuclª«tÝt cña 1 m¹ch * L : ChiÒu dµi cña ADN * M : Khèi lîng cña ADN * C: Sè vßng xo¾n cña ADN Ta cã c«ng thøc sau: - ChiÒu dµi cña ADN = (sè vßng xo¾n ) . 34 A0 hay L = C. 34 A0 Ta còng cã thÓ tÝnh chiÒu dµi cña ADN theo c«ng thøc L = . 3,4 A0 -Tæng sè nuclª«tÝt cña ADN = sè vßng xo¾n . 20 hay N = C. 20 . HoÆc còng cã thÓ dïng c«ng thøc N = -Sè vßng xo¾n cña ADN : C = = - Khèi lîng cña ADN : M = N 300 (®vc) - Sè lîng tõng lo¹i nuclª«tÝt cua ADN : A +T +G +X =N theo NTBS : A =T ; G = X Suy ra : A =T = - G vµ G =X = - A 2. Mét sè vÝ dô minh häa VÝ dô 1: Mét ph©n tö ADN cã chøa 150.000 vßng xo¾n h·y x¸c ®Þnh : ChiÒu dµi vµ sè lîng nuclª«tÝt cña ADN Sè lîng tõng lo¹i nuclª«tÝt cña ADN . BiÕt r»ng lo¹i a®ªnin chiÕm 15% tæng sè nuclª«tÝt Gi¶i a) ChiÒu dµi vµ sè lîng nuclª«tÝt cña ADN : - ChiÒu dµi cña ADN: L = C . 34 A0 = 150000. 34 A0 = 5100000 (A0) - Sè lîng nuclª«tÝt cña ADN : N = C . 20 = 150000 .20 = 3000000 (nuclª«tÝt) b) Sè lîng tõng lo¹i nuclª«tÝt cña ph©n tö ADN Theo bµi ra A = T = 15% .N Suy ra A = T = 15% . 3000000 = 450000 (nuclª«tÝt) G = X = - 450000 = - 450000 = 1050000 (nuclª«tÝt) VÝ dô2. Gen thø nhÊt cã chiÒu dµi 3060 A0. Gen thø hai nÆng h¬n gen thø nhÊt 36000®vc. X¸c ®Þnh sè lîng nuclª«tÝt cña mçi gen. Gi¶i. Sè lîng nuclª«tit cña gen thø nhÊt: N = = Khèi lîng cña gen thø nhÊt. M = N.300 ®vc = 1800 300 ®vc = 540000 ®vc Khèi lîng cña gen thø hai: 540000 ®vc + 36000 ®vc = 516000 ®vc Sè lîng nuclª«tÝt cña gen thø hai: N = (nu) VÝ dô 3: Mét gen cã chiÒu dµi b»ng 4080 A0 vµ cã tØ lÖ = a) X¸c ®Þnh sè vßng xo¾n vµ sè nucleotit cña gen. b) TÝnh sè lîng tõng lo¹i nucleotit cña gen. Gi¶i. a) X¸c ®Þnh sè vßng xo¾n vµ sè nucleotit cña gen. - Sè vßng xo¾n cña gen . C = = = 120 ( vßng xo¾n ) - Sè lîng nucleotit cña gen : N = C.20 = 120 .20 = 2400 ( nucleotit ) b) TÝnh sè lîng tõng lo¹i nucleotit cña gen: Gen cã tØ lÖ = . Mµ theo NTBS th× A = T ; G = X Suy ra = è A = G (1) Ta cã A +G = = = 1200 (2) Thay (1) vµo (2 ) ta cã G +G = 1200. Hay G = 1200 vËy G = 1200 . = 720 Sè lîng tõng lo¹i nucleotit cña gen b»ng : G = X = 720 (nucleotit) A = T = G = =480 (nucleotit) VÝ dô4: Mét ph©n tö ADN dµi 1,02 mm. X¸c ®Þnh sè lîng nuclª«tit vµ khèi lîng cña ph©n tö ADN. BiÕt 1mm = 107A0. Gi¶i. ChiÒu dµi cña ph©n tö ADN: 1,02mm = 1,02 107A0 Sè lîng nuclª«tit cña ph©n tö ADN: N = = = 6.106 = 6000000 ( nu) Khèi lîng cña ph©n tö ADN: M = N. 300 ®vc = 6.106 300 = 18. 108 ®vc VÝ dô 5. Cã hai ®o¹n ADN - §o¹n thø nhÊt cã khèi lîng lµ 900000 ®vc - §o¹n thø hai cã 2400nuclª«tit Cho biÕt ®o¹n ADN nµo dµi h¬n vµ dµi h¬n lµ bao nhiªu. Gi¶i. - XÐt ®o¹n ADN thø nhÊt: Sè lîng nuclª«tÝt cña ®o¹n: N = = = 3000 (nu) ChiÒu dµi cña ®o¹n ADN: L = . 3,4 A0 = 3,4 = 5100 A0 XÐt ®o¹n AD N thø hai: ChiÒu dµi cña ®o¹n ADN: L = . 3,4 A0 = . 3,4 A0 = 4080 A0 VËy ®o¹n ADN thø nhÊt dµi h¬n ®o¹n ADN thø hai. 5100 A0 – 4080 A0 = 1020 A0 DẠNG 2. Tính số lượng và tỉ lệ từng loại nuclêôtit của phân tử ADN. 1. Hướng dẫn và công thức: Theo nguyên tắc bổ sung, trong phân tử ADN, số nuclêôtit loại A luôn bằng T và G luôn bằng X: A=T G=X - Số lượng nuclêôtit của phân tử ADN: A + T + G + X = N Hay 2A + 2G =N. A + G = - Suy ra tương quan tỉ lệ các loại nuclêôtit trong phân tử ADN: A + G = 50% N T + X = 50% N. 2. Bài tập và hướng dẫn giải: Bài 1. Một gen dài 0,408micrômet và có số nuclêôtit loại G bằng 15%. Xác định số lượng và tỉ lệ từng loại nclêôtit của gen. GIẢI Tổng số nuclêôtit cuae gen: N = = = 2400(nu). Gen có: G = X = 15%. Suy ra A = T = 50% - 15% = 35%. Vậy tỉ lệ và số lượng từng loại nuclêôtit của gen là: A = T = 35% x 2400 = 840 ( nu). G = X = 15% x 2400 = 360 ( nu). Bài 2. Gen thứ nhất có 900G bằng 30% tổng số nuclêôtit của gen. Gen thứ hai có khối lượng 900000đvC. Hãy xác định gen nào dài hơn. GIẢI - Xét gen thứ nhất: Số lượng nuclêôtit của gen thứ nhất: N = 900 x = 3000 ( nu). Chiều dài của gen thứ nhất: L = . 3,4A0 = . 3,4A0 = 5100A0 - Xét gen thứ hai: Số lượng nuclêôtit của gen thứ hai: N = = = 3000 ( nu). Chiều dài của gen thứ hai: L = . 3,4A0 = . 3,4A0 = 5100A0 Vậy hai gen có chiều dài bằng nhau. DẠNG 3. Xác định trình tự và số lượng các loại nuclêôtit trên mỗi mạch pôlinuclêôtit của thân tử ADN. 1. Hướng dẫn và công thức: - Xác định trình tự nuclêôtit trên mỗi mạch của phân tử ADN dựa và NTBS: A trên mạch này liên kết với T trên mạch kia và G trên mạch này liên kết với X trên mạch kia. - Gọi A1, T1, G1, X1 lần lượt là số nuclêôtit mỗi loại trên mạch thứ nhất và A2, T2, G2, X2 lần lượt là số nuclêôtit mỗi loại trên mạch thứ hai. Dựa vào NTBS, ta có: A1 = T2 T1 = A2 G1 = X2 X1 = G2 A = T = A1 + A2 G = X = G1 + G2 2. Bài tập và hướng dẫn giải: Bài 1. Một đoạn của phân tử ADN có trật tự các nuclêôtit trên mạch đơn thứ nhất như sau: AAT-AXA-GGX-GXA-AAX-TAG a. Viết trật tự các nuclêôtit trên mạch đơn thứ hai của đọan ADN . b. Xác định số lượng từng loại nuclêôtit của mỗi mạch và của đọan ADN đã cho. GIẢI a. Trật tự các nuclêôtit trên mạch đơn thứ hai của đọan ADN : TTA-TGT-XXG-XGT-TTG-ATX... b. Số lượng từng loại nuclêôtit của mỗi mạch và của đọan ADN. Theo đề bài và theo NTBS, ta có số nuclêôtit trên mỗi mạch: A1 = T2 = 8 ( nu) T1 = A2 = 2 (nu) G1 = X2 = 4( nu) X1 = G2 = 4 ( nu). Số lượng từng loại nuclêôtit của đọan ADN: A = T = A1 + A2 = 8+2 = 10 (nu) G = X = G1 + G2 = 4+4 = 8 ( nu). Bài 2. Một gen có chiều dài 5100A0 và có 25%A. Trên mạch thứ nhất có 300T và trên mạch thứ hai có 250X. Xác định: a. Số lượng từng loại nuclêôtit của cả gen. b. Số lượng từng loại nuclêôtit của mỗi mạch gen. GIẢI a. Số lượng từng loại nuclêôtit của cả gen: Tổng số nuclêôtit của gen: N = = = 3000( nu). Theo đề: A =T = 25% Suy ra G = X = 50% - 25% = 25% Vậy số lượng từng loại nuclêôtit của gen đều bằng nhau: A = T = G = X = 25% x 3000 = 750 (nu). b. Số lượng từng loại nuclêôtit của mỗi mạch gen: Theo đề bài và theo NTBS, ta có: T1 = A2 = 300 ( nu) Suy ra A1 = T2 = A – A2 = 750 – 300 = 450 (nu). G1 = X2 = 250 ( nu) Suy ra X1 = G2 = G – G1 = 750 – 250 = 500 (nu). DẠNG 4. Tính số liên kết hyđrô của phân tử ADN. 1. Hướng dẫn và công thức: Trong phân tử ADN: - A trên mạch này liên kết với T trên mạch kia bằng 2 liên kết hyđrô. - G trên mạch này liên kết với X trên mạch kia bằng 3 liên kết hyđrô. Gọi H là số liên kết hyđrô của phân tử ADN H = ( 2 x số cặp A-T) + ( 3 x số cặp G-X) Hay: H = 2A + 3G 2. Bài tập và hướng dẫn giải: Bài 1. Một gen có 2700 nuclêôtit và có hiệu số giữa A với G bằng 10% số nuclêôtit của gen. a. Tính số lượng từng loại nuclêôtit của gen. b. Tính số liên kết hyđrô của gen. GIẢI a. Số lượng từng loại nuclêôtit của gen: Theo đề: A – G = 10% Theo NTBS A + G = 50% Suy ra: 2A = 60% Vậy A = T = 30% Suy ra: G = X = 50% - 30% = 20%. Số lượng từng loại nuclêôtit của gen: A = T = 30% x 2700 = 810 ( nu) G = X = 20% x 2700 = 540 ( nu). b. Số liên kết hyđrô của gen: H = 2A + 3G = ( 2 x 810) + ( 3 x 540) = 3240 Lkết. Bài 2. Một gen có 2720 liên kết hyđrô và có số nuclêôtit loại X là 480. Xác định: a. Số lượng từng loại nuclêôtit của gen. b. Chiều dài của gen. GIẢI a. Số lượng từng loại nuclêôtit của gen: Theo đề: G = X = 480( nu). Gen có 2720 liên kết hyđrô, nên: H = 2A + 3G ó 2720 = 2.A + ( 3 x 480) Suy ra A = = 640(nu). Vậy số lượng từng loại nuclêôtit của gen là: A = T = 640(nu) ; G = X = 480(nu). a. Chiều dài của gen: Số lượng nuclêôtit trên một mạch của gen: = A + G = 480+ 640 = 1120(nu). Chiều dài của gen: L = . 3,4A0 = 1120 x 3,4A0 = 3808A0 II. CƠ CHẾ NHÂN ĐÔI ADN. 1. TÓM TẮT KIẾN THỨC CƠ BẢN: Dưới tác dụng của men, hai mạch đơn của phân tử ADN lần lượt tách các liên kết hyđrô từ đầu này đến đầu kia. Khi ấy, các nuclêôtit tự do của môi trường nội bào lần lượt di chuyển vào và liên kết với các nuclêôtit của hai mạch đơn theo NTBS: - A của mạch liên kết với T của môi trường - T của mạch liên kết với A của môi trường - G của mạch liên kết với X của môi trường - X của mạch liên kết với G của môi trường Kết quả từ một phân tử ADN mẹ hình thành 2 phân tử ADN con giống hệt nhau và giống với ADN mẹ. Trong mỗi phân tử ADN con có một mạch đơn nhận từ ADN mẹ và một mạch đơn còn lại được liên kết từ các nuclêôti của môi trường. Quá trình nhân đôi của ADN còn gọi là quá trình tự sao. 2. CÁC DẠNG BÀI TẬP VÀ PHƯƠNG PHÁP GIẢI. DẠNG 1. Tính số lần nhân đôi của ADN và số phân tử ADN được tạo ra qua quá trình nhân đôi. 1. Hướng dẫn và công thức: Phân tử ADN thực hiện nhân đôi: Số lần nhân đôi Số ADN con 2 = 21 4 = 22 8 = 23 Gọi x là số lần nhân đôi của ADN thì số phân tử ADN được tạo ra là: 2x 2. Bài tập và hướng dẫn giải: Bài 1. Một gen nhân đôi một số lần và đã tạo được 32 gen con. Xác định số lần nhân đôi của gen. GIẢI Gọi x là số lần nhân đôi của gen, ta có số gen con tạo ra là: 2x = 32 = 25 Suy ra x = 5 Vậy gen đã nhân đôi 5 lần. Bài 2. Một đoạn phân tử ADN có trật tự các nuclêôtit trên một mạch đơn như sau: -A-T-X-A-G-X-G-T-A- a. Xác định trật tự các nuclêôtit của môi trường đến bổ sung với đoạn mạch trên. b. Viết hai đoạn phân tử ADN mới hình thành từ quá trình nhân đôi của đoạn ADN nói trên. GIẢI a. Trật tự các nuclêôtit của môi trường: -T-A-G-T-X-G-X-A-T- b. Hai đoạn ADN mới: Theo đề và theo NTBS, đọan ADN đã cho có trật tự các cặp nuclêôtit như sau: -A-T-X-A-G-X-G-T-A- -T-A-G-T-X-G-X-A-T- Hai đoạn ADN mới giống hệt đoạn ADN đã cho: -A-T-X-A-G-X-G-T-A- -T-A-G-T-X-G-X-A-T- DẠNG 2. Tính số lượng nuclêôtit môi trường cung cấp cho ADN nhân đôi. 1. Hướng dẫn và công thức: Nếu x là số lần nhân đôi của ADN thì: - Tổng số nuclêôtit môi trường cung cấp: = ( 2x – 1) . NADN - Số lượng nuclêôtit từng loại môi trường cung cấp: Amt = Tmt = ( 2x – 1) . NADN Gmt = Xmt = ( 2x – 1) . NADN 2. Bài tập và hướng dẫn giải: Bài 1. Mạch 1 của gen có 200A và 120G; mạch 2 của gen có 150A và 130G. Gen đó nhân đôi 3 lần liên tiếp. Xác định từng lọai nuclêôtit môi trường cung cấp cho gen nhân đôi. GIẢI Số lượng từng loại nu gen: A = T = A1 + A2 = 200 + 150 = 250 (nu) G = X = G1 + G2 = 120 + 130 = 250 (nu). Số lượng nuclêôtit từng loại môi trường cung cấp cho gen nhân đôi: Amt = Tmt = ( 23 – 1) . Agen = ( 23 -1) . 350 = 2450 (nu). Gmt = Xmt = ( 23 – 1) . Ggen = ( 23 -1) . 250 = 1750 (nu). Bài 2. Gen có 600A và có G = A. Gen đó nhân đôi một số đợt, môi trường cung cấp 6300G. a. Xác định số gen con được tạo ra. b. Xác định số liên kết hyđrô của gen. GIẢI a. Số gen con được tạo ra: Gen có: A =T = 600 (nu) G = X = A = x 600 = 900 (nu). Gọi x là số lần nhân đôi của gen, ta có số G môi trường cung cấp cho gen nhân đôi là: Gmt = Xmt = ( 2x – 1) . Ggen ó 6300 = ( 2x – 1) . 900 Suy ra: 2x – 1 = = 7 Số gen con được tạo ra là: 2x = 7 + 1 = 8 gen. b. Số liên kết hyđrô của gen: H = 2A + 3G = ( 2 x 600) + ( 3 x 900) = 3900 liên kết. DẠNG 3. Tính số liên kết hyđrô bị phá vỡ trong quá trình nhân đôi ADN. 1. Hướng dẫn và công thức: Nếu phân tử ADN chứa H liên kết hyđrô ( H = 2A + 3G) nhân đôi x lần thì: Số liên kết hyđrô bị phá = (2x -1) .H 2. Bài tập và hướng dẫn giải. Bài 1. Một gen nhân đôi 3 lần phá vỡ tất cả 22680 liên kết hyđrô, gen đó có 360A. a. Tính số lượng từng loại nuclêôtit của gen. b. Tính số liên kết hyđrô có trong các gen con tạo ra. GIẢI a. Số lượng từng loại nuclêôtit của gen: Gọi H là số liên kết hyđrô của gen, áp dụng công thức tính số liên kết hyđrô bị phá trong nhân đôi của gen: ( 2x – 1) . H = ( 23 – 1) . H = 22680 Suy ra: H = = 3240 liên kết. H = 2A + 3G hay ( 2 x 360) + 3G = 3240 Suy ra: G = = 840 (nu). Vậy số lượng từng loại nuclêôtit của gen là: A = T = 360 (nu) G = X = 840 ( nu). b. Số liên kết hyđrô có trong các gen con tạo ra: Số gen con tạo ra: 2x = 23 = 8 gen Số liên kết hyđrô có trong các gen con: 3240 x 8 = 25920 liên kết. PHẦN II. CÁC QUY LUẬT DI TRUYỀN I. LAI MỘT CẶP TÍNH TRẠNG THEO ĐỊNH LUẬT ĐỒNG TÍNH VÀ PHÂN TÍNH CỦA MEN. 1. TÓM TẮT KIẾN THỨC CƠ BẢN: 1.1.Nội dung định luật đồng tính và định luật phân tính của Menđen: a. Định luật đồng tính: Khi lai hai cơ thể bố mẹ thuần chủng khác nhau về một cặp tính trạng tương phản thì các cơ thể lai ở thế hệ thứ nhất (F 1) đều đồng tính, nghĩa là mang tính trạng đồng loạt giống bố hay giống mẹ. b.Định luật phân tính ( còn gọi là định luật phân li): Khi lai hai cơ thể bố mẹ thuần chủng khác nhau về một cặp tính trạng tương phản thì các cơ thể lai ở thế hệ thứ hai (F 2) có sự phân li kiểu hình với tỉ lệ xấp xỉ 3 trội : 1 lặn. 1. 2.Điều kiện nghiệm đúng của định luật đồng tính và định luật phân tính: a. Điều kiện nghiệm đúng của định luật đồng tính: -Thế hệ xuất (P) phải thuần chủng về cặp tính trạng đem lai. -Mỗi gen qui định một tính trạng. -Tính trội phải là trội hoàn toàn. b.Điều kiện nghiệm đúng của định luật phân tính: -Gồm 3 điều kiện như ở định luật đồng tính. -Số lượng cá thể F 2 phải đủ lớn thì tỉ lệ phân tính mới gần đúng với tỉ lệ 3trội: 1 lặn. 1. 3. Phép lai phân tích: Phương pháp lai phân tích nhằm để kiểm tra kiểu gen của một cơ thể mang tính trội là thuần chủng hay không thuần chủng. Cho cơ thể mang tính trội cần kiểm tra kiểu gen lai với cơ thể mang tính trạng lặn. -Nếu kiểu hình của con lai đồng loạt giống nhau, nghĩa là cơ thể mang tính trội chỉ tạo một loại giao tử duy nhất, tức có kiểu gen thuần chủng (Đồng hợp tử). -Nếu kiểu hình của con lai phân li, nghĩa là cơ thể mang tính trội đã tạo ra nhiều loại giao tử, tức có kiểu gen không thuần chủng ( dị hợp tử). Thí dụ: *P. AA ( thuần chủng) x aa GP A a FB Aa ( đồng tính). *P. Aa ( không thuần chủng) x aa GP A,a a FB 1Aa : 1aa ( phân tính). 1. 4. Hiện tượng di truyền trung gian (Tính trội không hoàn toàn): Là hiện tượng di truyền mà gen trội lấn át không hoàn toàn gen lặn, dẫn đến thế hệ dị hợp bộc lộ kiểu hình trung gian giữa bố và mẹ. Thí dụ: Cho cây hoa dạ lan thuần chủng có hoa đỏ với cây hoa thuần chủng có hoa trắng thu được F 1 đồng loạt có màu hoa hồng. Nếu tiếp tục cho F 1 lai với nhau, F 2 có tỉ lệ kiểu hình xấp xỉ 1 hoa đỏ : 2 hoa hồng : 1 hoa trắng. 1. 5. Các sơ đồ lai có thể gặp khi lai một cặp tính trạng: P. AA x AA GP A A F1 AA Đồng tính trội . P. AA x Aa GP A A,a F1 1AA : 1Aa Đồng tính trội (1 trội : 1 trung gian). P. AA x aa GP A a F1 Aa Đồng tính trội (đồng tính trung gian). P. Aa x Aa GP A,a A,a F1 1AA : 2Aa : 1aa 3 trội : 1 Lặn (1trội : 2 trung gian ; 1lặn). P. Aa x aa GP A,a a F1 1Aa : 1aa 1trội : 1lặn (1 trung gian : 1lặn). P. aa x aa GP a a F1 aa Đồng tính lặn. Ghi chú: Các tỉ lệ kiểu hình trong dấu ngoặc dùng trong bảng nêu trên nghiệm đúng khi tính trội không hoàn toàn. 1.6. Các kí hiệu thường dùng: P: thế hệ bố mẹ. F: thế hệ con lai ( F1 thế hệ con thứ nhất, F2 thế hệ con thứ hai... ). FB: thế hệ con lai phân tích. G: giao tử (GP: giao tử của P, GF1: giao tử của F1...) Dấu nhân (X): sự lai giống. ♂: đực ; ♀: cái. 2. PHƯƠNG PHÁP GIẢI BÀI TẬP: Thường gặp hai dạng bài tập, tạm gọi là bài toán thuận và bài toán nghịch. 2.1. Dạng 1: Bài toán thuận. Là dạng bài toán đã biết tính trội, tính lặn, kiểu hình của P. Từ đó xác định kiểu gen, kiểu hình của F và lập sơ đồ lai. a. Cách giải: Có 3 bước giải: * Bước 1: Dựa vào đề bài, qui ước gen trội, gen lặn ( có thể không có bước này nếu như đề bài đã qui ước sẵn). * Bước 2: Từ kiểu hình của bố, mẹ; biện luận để xác định kiểu gen của bố, mẹ. * Bước 3: Lập sơ đồ lai, xác định kết quả kiểu gen, kiểu hình ở con lai. b. Thí dụ: Ở chuột, tính trạng lông đen trội hoàn toàn so với lông trắng. Khi cho chuột đực lông đen giao phối với chuột cái lông trắng thì kết quả giao phối sẽ như thế nào? GIẢI Bước 1: Qui ước gen: Gọi A là gen qui định tính trạng lông đen
File đính kèm:
PHAN LOAI VA REN KY NANG GIAI BAI TAP SINH HOC 9(1).doc
