Thơ tình Nguyễn Bính

Thơ tình Nguyễn Bính 
 Một học giả phương Tây nói: một tác giả cũng như một tác phẩm, có số phận của nó.Nói "Số phận" ở đây, nghĩa là nói đến sự tồn tại chân giá trị khách quan của một tác giả hay tác phẩm trước sự thử thách của thời gian và lịch sử. Trong nhiều trường hợp, chân giá trị đó vượt khỏi tầm nhận thức và phán đoán của những người đương thời. Chính vì thế mà thi hào Nguyễn Du đã phải thốt ra một câu hỏi:Bất tri tam bách dư niên hậuThiên hạ hà nhân khấp Tố Như!(Không biết hơn ba trăm năm sauỞ đời có người nào khóc Tố Như?) Nhà thơ Nguyễn Bính mất cách đây gần 30 năm. Sinh thời, tuy ông là một nhà thơ nổi tiếng đến mức dường như không người Việt Nam nào không biết đến thơ ông, thế nhưng suốt đời, trên cái thân danh của người thi sĩ rất mực tài tình ấy chưa bao giờ được đời khoác cho tấm áo vinh quang chói lọi như ông đáng được hưởng. Suốt đời Nguyễn Bính sống cơ cực, vất vưởng, nép mình hoà trộn với cuộc đời thường, tưởng chừng có thể mất dạng đi trong sự lôi cuốn và vùi lấp của cuộc đời thường ấy. Tính cách con người Nguyễn Bính nhu thuận, khiêm nhường và bình dị, hệt như tính cách của con người Việt Nam sống bằng nghề trồng lúa nước. Làng quê đã sinh ra Bính, ban cho Bính một tâm hồn mang đầy đủ bản chất thôn dã của nó, cùng với toàn bộ tinh hoa văn hoá, tinh thần được chung đúc từ bao đời. Đồng thời làng quê cũng tiên lượng cho Bính một số phận "ngọt ngào thì ít đắng cay nhiều" như chính nó phải chịu đựng qua cả ngàn năm. Nguyễn Bính là là đứa con đích thực của làng quê Việt Nam, nhưng là một đứa con xuất chúng. Nguyễn Bính nhập cuộc vào thời đại mới của những năm 30-40, là một nhà thơ lãng mạn trong phong trào Thơ Mới, mang tầm vóc chung của các thi sĩ lớn đương thời. Nhờ bản sắc riêng của làng quê, thơ Nguyễn Bính tài hoa nhưng duyên dáng, trinh bạch và đáng yêu như một cô gái quê. Thơ Nguyễn Bính không có cái hào hoa lãng tử của Thế Lữ, cái bay bổng háo hức của Xuân Diệu, cái vẻ kì bí của Chế Lan Viên, cái điên rồ vật vã của Hàn Mặc Tử. Thơ Nguyễn Bính chỉ mang nặng mối tình đằm thắm với xứ quê, người quê và chứa chất muôn vàn tâm sự của một đời thi sĩ lang bạt kì hồ đầy khổ đau, đắng cay và thất vọng. Toàn bộ thơ Nguyễn Bính là những áng văn chương tuyệt đẹp, là tiếng nói của một tâm hồn yêu quá tha thiết và tình cảm quá đầy, đến nỗi không còn dành một góc đáng kể nào cho tư tưởng và lí trí. Thơ Nguyễn Bính mang nhiều hơi hướng và giọng điệu của ca dao, nhưng Nguyễn Bính không làm ca dao như Tản Đà trước đó. Nguyễn Bính đã nâng ca dao là thứ văn học "chưa thành văn" thành thứ văn chương thành văn đích thực. Bằng giọng điệu ca dao ấy, Nguyễn Bính nóii về cuộc sống, con người hiện đại, nói về cái "Tôi", về những số phận cụ thể: một cô gái quê thắc thỏm mong đợi tình yêu, một chàng trai thất tình chỉ vì nghèo, một anh học trò mơ đỗ trạng, một mối tình đầy thơ mộng nhưng lại lỡ làng... Như một bông hoa trọn đời chỉ toả ra không gian một mùi hương độc nhất là tất cả tinh hoa của nó, Nguyễn Bính chỉ làm thơ "Chân quê", không hề pha trộn với thơ cung đình, Thơ Tầu hoặc thơ Tây. Thơ Nguyễn Bính là thứ thơ thuần tuý Việt Nam cả nội dung lẫn hình thức. Có thể nói thơ Nguyễn Bính không nhường ai trong việc đặc tả cái bản sắc riêng của quê hương đồng đất Việt Nam, cũng như của con người Việt Nam, cả về lí trí lẫn tình cảm, cả tính cách nết na lẫn lời ăn tiếng nói, cả cách sống lẫn cách "yêu"... Chính vì thơ Nguyễn Bính chung đúc được cái Hồn dân tộc tự ngàn đời, nên nó đã tránh thoát được sự đào thải của thời gian, càng ngày càng trở nên quí giá và bất tử. Những bài thơ như "Chân quê", "Qua nhà"... theo thời gian càng trở nên tuyệt tác hơn. Về nghệ thuật, thơ Nguyễn Bính là mẫu mực khó bắt chước của chủng loại thơ thuần cảm xúc: mỗi bài thơ vừa đọc lên lập tức ý và tình đi thẳng vào máu tủy của chúng ta và làm rung động từng tế bào nhỏ nhất. Ngày nay không còn ai nghi ngờ Nguyễn Bính là một nhà thơ dân tộc đặc sắc bậc nhất của thời kì hiện đại, là người nối gót các nhà thơ Nôm tiền bối như Hồ Xuân Hương, Nguyễn Du, Nguyễn Khuyến, Tú Xương, Tản Đà... Và cho đến tận bây giờ, dòng thơ mang đậm tính cách dân tộc "kiểu Nguyễn Bính" nay vẫn tỏ ra có mãnh lực làm rung động mọi tâm hồn Việt Nam cũng như khi đối thoại với văn học của nhân loại.
Em làm bếpAnh nhớ lại rất thươngNhững khi em xuống bếpNấu cho anh món ănĐun cho anh miếng nướcTrời vào hè đã nựcLàng quen dùng rạ rơmCái bếp chật hùm hụpEm chen vào làm cơmLửa cháy nhanh phần phật Tàn rạ nhẹ bay đầyTay em hoà tí muối Em tiếp lửa tiền tayAnh đứng ngoài xem xétRửa rau hoặc thái hành - Anh ơi, hộ tí nướcĐặng cho vào nấu canh.Trên trán em như gương Giọt mồ hôi lấm tấmTóc đôi cọng rơm vươngAnh nhìn em, thương lắm.Ôi, bữa cơm ngon tuyệtMỗi khi về thăm emEm có tài nấu nướngAnh có tài ngợi khen...
Một con sông lạnhChén sầu nghiêng giữa tràng giangCanh gà bên nớ giằng sang bên nàyKhoan đàn, em hãy gắng sayMột đêm, chỉ một đêm nay thôi mà!Chúng tôi người bến sông xaGiang hồ một chuyến về qua xứ này.Phiền em dăm bảy đường tayMột con sông lạnh, vài dây tơ tằm.... Rung rung ánh nến hoen vàngHơi men lắng xuống, tiếng đàn cao lênỒ, nàng chẳng phải là emTôi nghe vó ngựa hoà Phiên rõ ràng.Đừng em! -quên đấy -thôi nàng!Đất Hồ xa quá, nàng sang sao đành!Trời ơi, Hán Đế vô tìnhTôi xin đốt cả kinh thành ấy đi...Chưa say, em, đã say gì!Chúng tôi còn uống, còn nghe em đàn.... Rung rung ánh nến hoen vàngRồi đây nức nở muôn ngàn nhớ thươngĐôi dây như thể đôi đườngEm ơi, Hà Nội là phương hướng nào?Đêm tàn chẳng có chiêm baoĐêm tàn có mấy chùm sao cũng tànChén sầu đổ ướt tràng giangCanh gà bên nớ giằng sanh bên nàyLạy giời đừng sáng đêm nayĐò quên cập bến, tôi say suốt đời.Chiêu Quân lên ngựa mất rồi...Huế 1941
Giả cáchMới gặp là tôi yêu cô ngay,Để mà thao thức suốt đêm nay,Để mà thao thức qua đêm khác,Và để xem chừng, để đắm say.Xin phép cho mình được gọi em(Gọi thầm như thế để cho quen)"-Em, em! Em bé! Em tôi ạ!Yêu lắm, yêu nhiều, yêu đến ghen!"Cô ạ, lòng tôi đã tử thươngTội nhiều bị biếm khỏi biên cương,Xứ xuân, thời mộng, cho nên phảiGiả cách yêu cô để đỡ buồn!
Vì emVì em là một bài thơVì em là một giấc mơ khôn cùngTôi xin ôm lấy vào lòngTôi xin giữ lấy trọn vòng thời gianTôi xin sung sướng vô vànĐể ca ngợi, để mơ màng em luônTôi xin dành một chiếc hônĐặt lên tất cả tâm hồn thơ ngâyTôi xin dâng cả bàn tayNhẩn nhơ ràng buộc chuỗi ngày lơ thơTôi xin kính cẩn vọng thờThắp hương cầu nguyện bên bờ sông yêuNhưng đau lòng biết bao nhiêu!Người tôi yêu chỉ biết yêu như ngườiChỉ cho tôi những nụ cườiChỉ cho được những lời ái ânBắt tôi dan díu lụy trầnBắt tôi chiều chuộng tấm thân nõn nàBắt tôi sống giữa phồn hoaGiữa nơi cát bụi nhưng mà than ôi!Ngẩn ngơ đứng giữa chợ đờiTôi tìm đâu thấy mảnh trời thần tiênTôi tìm đâu thấy Đào NguyênHỡi chàng Lưu, chúng ta điên mất rồiCòn lo ân ái với đờiCòn toan ân ái với người trần gianGiấc mơ đến thế là tanBài thơ đến thế là tàn bài thơTôi xin em chớ đợi chờTôi còn theo đuổi giấc mơ khôn cùng1941 
Oan nghiệtHôm nay bắt được thư Hà NộiCho biết tin Dung đã đẻ rồiGiờ sửu, tháng ngâu, ngày nguyệt tậnBao giờ tôi biết mặt con tôi?Nào xem thử đoán tên con gáiOanh, Yến, Đào, Trâm, Bích, Ngọc, Hồi?Tôi biết vô tình Dung lại muốnCon mình mang lấy nghiệp ăn chơi.Ngọc nữ trót sinh vào tục lụyĐời con rồi khổ đấy con ơi!Mẹ con đeo đẳng nghề ca xướngNuôi được con sao, giời hỡi giời!Mẹ con chỉ đợi hồng đôi máChỉ đợi chiều xuân kia thắm tươiHôn con một chiếc hay là khócRồi gởi cho nhgười thiên hạ nuôiMẹ con nịt vú cho tròn lạiChiều cái hoang đàng lũ khách chơiĐời cha lưu lạc quê người mãiKiếp mẹ đêm đêm bán khóc cườiCó mẹ có cha mà đến nỗiMiệng đời mai mỉa gái mồ côiVài ba năm nữa con khôn lớnUốn lưỡi làm sao tiếng "mẹ ơi"Đời em xuống dốc tôi lên dốcNào có vui gì, khổ cả đôiSương chiều gió sớm bao đơn chiếcBướm lại ong qua mấy ngậm ngùiSắt son một chuyến giăng còn sángTâm sự đôi dòng nước chảy xuôiCỏ bồng trở lại kinh kì đượcHoa đợi hay bay xứ khác rồi.Vô khối ngọc trong the thắm đấyDung còn chung thủy nữa hay thôi?Rồi có một đêm màn rủ thấpNgã vào tay một khách làng chơi.Em có nghĩ rằng trong hắt hủiCon mình trằn trọc cánh tay ai?Em có nghĩ rằng trong quán trọĐầu tôi lại gối cánh tay tôi?Cha mẹ đã không nuôi dạy đượcCon là phận gái hạt mưa saChân bùn tay lấm hay hài hánHay lại bình khang lại nguyệt hoa?Cành đưa lá đón theo đời mẹPhách ngọt đàn hay tục xướng caCha lo ngại lắm là con gáiChẳng có bao giờ biết mặt chaCon mười sáu bảy xuân đương độCha bốn năm mươi chửa trót giàCha buồn tiễn khách hơi thu quạnhCon thẹn che đàn nửa mặt hoaChàng chàng thiếp thiếp vui bằng được Bố bố con con chẳng nhận raMột lứa bên giời chung lận đậnThương nhau cha soạn khúc Tì bàáo xanh mà ướt vì đêm ấyTội nghiệp đời con, xấu hổ cha"Khóm cúc tuôn đôi dòng lệ cũ"Con thuyền buộc một mối tình nhà..."Giờ đây cha khóc vì thương nhớGửi vọng về con một chiếc hônTiền cha không đủ hoàn lương mẹ(1)Còn lấy đâu mà nuôi nấng con?Thôi cha cầu chúc cho con gáiMắt chớ lưu cầu môi chớ sonCàng tài sắc lắm càng oan nghiệp"Bảy nổi ba chìm với nước non"Nhất kiêng đừng lấy chồng thi sĩNghèo lắm con ơi! bạc lắm con!Ở đây cha khóc mà thương nhớĐất Huế dầm mưa mấy tháng tròn...

Tình tôiTình tôi là giọt thuỷ ngânDù nghiền chẳng nát dù lăn vẫn trònTình cô là đóa hoa đơnBình minh nở để hoàng hôn mà tàn.Lòng tôi rối những tơ đànCao vời những ước đầy tràn những mơLòng cô chẳng có dây tơƯớc sao đến thấp mà mơ đến nghèo.Hồn tôi giếng ngọt trong veoTrăng thu trong vắt biển chiều trong xanhHồn cô cát bụi kinh thànhĐa đoan vó ngựa chung tình bánh xe.

Đoá hoa hồngThưa đây, một đoá hoa hồngVà đây một án hương lòng hoang vuĐầu bù trở lại kinh đôTơ vương chín mối sầu cho một lòngTình tôi như đóa hoa hồngỞ mương oan trái trong lòng tịch liêuKinh đô cát bụi bay nhiềuTìm đâu thấy được người yêu hoa hồng?
Vũng nướcHồn tôi như vũng nước đầyEm như cữ nắng bảy ngày chưa thôiNắng đưa vũng nước lên giờiLàm mây lơ lửng để rồi làm mưaVũng khô năm đợi mười chờMưa sang xứ khác. Ai ngờ hồn tôi.
Hương cố nhânThuở trước loài hoa chửa biết cườiVô tình con bướm trắng sang chơiKhác nào tôi đã sang chơi đấyRước bướm dừng chân. Hoa hé môi.Từ đấy loài hoa mới biết cườiCũng như nàng mới biết yêu tôiHoa yêu dấu bướm cho nên bướmQuả quyết yêu hoa đến trọn đời.Ai dạy nàng yêu ? Có phải làNào ngờ hư đến thế là hoa!Hoa đi đón rước bao nhiêu bướmTừ bướm xuân xanh đến bướm già.Tôi chỉ thèm yêu lấy một lầnCó người đi giữa xứ mùa xuânThấy con bướm trắng bay thơ thẩnÝ hẳn đi tìm Hương cố nhân. 
Giấc mơ anh lái đòNăm xưa chở chiếc thuyền nàyCho cô sang bãi tước đay chiều chiềuĐể tôi mơ mãi mơ nhiều"Tước đay xe võng nhuộm điều ta đi"Từng bừng vua mở khoa thi"Tôi đỗ quan trạng vinh qui về làng"Võng anh đi trước võng nàng"Cả hai chiếc võng cùng sang một đò".Đồn rằng đám cưới cô toNhà trai thuê chín chiếc đò đón dâuNhà gái ăn chín nghìn cauTiền cheo tiền cưới chừng đâu chín nghìn...Lang thang tôi dạm bán thuyềnCó người giả chín quan tiền lại thôi!Buông sào cho nước sông trôiBãi đay thấp thoáng, tôi ngồi tôi mơ.Có người con gái đang tơVẫy tay ý muốn sang nhờ bãi đaySao cô không gọi sáng ngày?Giờ thuyền tôi đã chở đầy thuyền mơCon sông nó có hai bờTôi chưa đỗ trạng, thôi cô lại nhà... 
Hết bướm vàngAnh trồng cả thảy hai vườn cảiTháng chạp hoa non nở cánh vàngLũ bướm láng giềng đang khát nhuỵMách cùng gió sớm rủ rê sang.Qua giậu tầm xuân thấy bướm nhiềuBướm vàng vàng quá, bướm yêu yêuEm sang bắt bướm vườn anh mãiQuên cả làng Ngang động trống chèo.Cách có một hôm em chẳng sangHôm nay rã đám ở làng NgangHôm nay vườn cải hoa tàn hếtEm hỡi từ nay hết bướm vàng!Năm nay vườn cải nở hoa vàngBướm lại sang mà em chẳng sangThui thủi một mình em bắt bướmTrống chèo thưa thớt đám làng Ngang.Em đã sang ngang với một ngườiAnh còn trồng cải nữa hay thôi?Đêm qua mơ thấy hai con bướmKhép cánh tình chung ở giữa trời. 
Giối giăngSum họp đôi ta chốc bấy lâuTình tôi với mợ tưởng cùng nhauTrăm năm đầu bạc duyên còn thắm,Tôi có ngờ đâu đến thế đâu!Liệu tôi không sống đến ngày maiMợ có thương tôi lấy một vài,Ở lại nuôi con khôn lớn đãÔm cầm tôi dám tiếc thuyền ai...Mợ còn trẻ lắm, mới hai mươi,Ở vậy sao cho trót một đời?Tang tóc ba năm cho phải phépMiễn sao thiên hạ khỏi chê cười.Để con ở lại, chọn ai ngườiPhải lứa vừa đôi mợ sánh đôi.Con mợ, con tôi tôi chả muốnVào làm con cái của nhà ai.Cũng chẳng hay gì gái chính chuyên,Mợ đừng thề thế, ngộ tôi thiêng...Lẻ loi khôn giữ điều khôn dại,Khôn dại chờ khi lấp ván thiên.Mợ để tôi đi, mợ nín đi!Còn sao được nữa khóc mà chi!Bao nhiêu đau khổ, ngần này tuổiChết cũng không non yểu nỗi gì!Con nó đâu rồi, bế lại đâyCho tôi nhìn nó một vài giâyTrước khi nhắm mắt tôi thừa biếtĐời nó sau này hẳn đắng cay...
Hà NộiBa mươi sáu phố phườngHà nội ba mươi sáu phố phường,Lòng chàng có để một tơ vương.Chàng qua chiều ấy qua chiều khác,Góp lại đường đi: vạn dặm đường.Nhà ấy hình như có mặt trời,Có rừng có suối có hoa tươi,Bao nhiêu chim lạ, bao nhiêu bướm,Không, có gì đâu! Có một người.Chân bước khoan khoan, lòng hỏi lòng:-Có nên qua đấy nữa hay không?Không nên qua đấy, nên qua đấy?Không, nhớ làm sao! qua, mất công.Có một chiều kia anh chàng siĐến đầu phố ấy bỗng ngừng đi,-Hai bên hàng phố hình như họ...Đi mãi đi hoài có nghĩa chi!Đem bao hi vọng lúa ra đi,Chuốc lấy buồn thương lúc trở về.Lòng mỗi lần đi lần bão táp,Mỗi lần là một cuộc phân li.Chàng đau đớn lắm, môi cắn môi,Răng cắn vào răng, lời nghẹn lời:-Hờ hững làm sao! Mê đắm quá!Trời ơi! Cứu vớt lấy tôi, trời!Chao ơi! Yêu có ông trời cản!Yêu có ông trời khoá được chân!Chàng lại đi về qua phố ấy,Mấy mười lần nữa và vân vân.Chàng đi đi mãi, đi đi mãi,Đến một chiều kia, đến một chiềuPhố ấy đỏ bừng lên: xác pháo.Yêu là như thế! Thế là yêu!Hà Nội ba mươi sáu phố phường,Lòng chàng đã dứt một tơ vương,Chàng qua chiều ấy qua chiều khác,-Có một người đi giữa đám tang.