Tiết 6 : Đọc văn Thu điếu Nguyễn Khuyến

Tiết 6 : Đọc văn 
THU ĐIẾU
	Nguyễn Khuyến
A-MỤC TIÊU BÀI HỌC
Cảm nhận được vẻ đẹp của cảnh thu điển hình cho mùa thu làng cảnh Việt nam
Thấy được vẻ đẹp tâm hồn thi nhân : tâm trạng thời thế, lòng yêu thiên nhiên đất nước.
Thấy được tài năng thơ Nguyễn Khuyến với bút pháp nghệ thuật tả cảnh, tả tình; với nghệ thuật gieo vần, sử dụng từ ngữ.
B-NỘI DUNG LÊN LỚP
 I-ỔN ĐỊNH, KIỂM TRA
 - Kiểm tra bài cũ: ĐTL bài Tự tình II; nêu sự giống nhau và khác nhau giữa bài I và II
 - Kiểm tra vở soạn của 3 HS
II- BÀI MỚI

Hoạt động của thầy và trò

Nội dung

* Hướng dẫn HS tìm hiểu phần tiểu dẫn
- Gọi 1 HS đọc TD và gạch dưới các ý chính





A. THU ĐIẾU
I- TIỂU DẪN
- Nội dung thơ NK ( chữ Hán +chữ Nôm):
 + Tình yêu quê hương , gia đình , bạn bè ;
 + Phản ánh cuộc sống khổ cực , thuần hậu , chất phác của người nông dân ;
 + Đả kích ,châm biếm bọn quan lại pk và thực dân , đồng thời bộc lộ lòng yêu nước thương dân. 
- Thu điếu nằm trong chùm thơ thu ( Thu vịnh, Thu điếu, Thu ẩm.) nức danh của Nguyễn Khuyến.
*Hướng dẫn HS tìm hiểu bài thơ
- HS đọc bài thơ ; GV đọc 2 bài Thu vịnh , Thu ẩm "HD HS đặt bài thơ trong chùm thơ để thấy được vẻ đẹp riêng của bài thơ.
- HS trả lời câu hỏi 1: Điểm nhìn của tác giả để cảm nhận cảnh thu là từ đâu ? Từ điểm nhìn ấy , nhà thơ đã bao quát cảnh thu ntn ?
- GV HD HS trả lời câu 2 :
 + Thường trong thơ xưa , người ta hay mượn những hình ảnh ước lệ để nói về mùa thu (vd : lá ngô đồng , rừng phong , sương lạnh…) , trong bài TĐ,tác giả đã gợi lên được nét riêng của cảnh sắc mùa thu qua những từ ngữ ,hình ảnh nào?
( HS : nước trong veo, sóng biếc , trời xanh ngắt , lá vàng …)" GV HD HS tìm các chi tiết giống ở 2 bài thơ TV , TA.
 + Đó là những nét riêng của cảnh thu ở miền nào ? Nét bút miêu tả cảnh thu của NK có gì giống và khác so với truyền thống thơ tả cảnh mùa thu trong văn học trung đại trước đó ?

 + Em có nhận xét gì về không gian trong TĐ qua các chuyển động : sóng khẽ gợn , mây lơ lửng ,lá sẽ đưa ; qua màu sắc nước trong veo , trời xanh ngắt ; qua hình ảnh : ngõ trúc quanh co khách vắng teo ? 
(HS : gợi không gian tĩnh lặng , đượm buồn )
" GV nhận xét, nói thêm về bút pháp nghệ thuật “nói động tả tĩnh”, vẽ mây nảy trăng " chùm thơ thu còn đặc sắc ở bút pháp độc đáo: vừa chân thực , gần gũi , vừa đậm nét bút pháp thơ Đường. 
II- ĐỌC-HIỂU
1) Cảnh thu :




- Cảnh thu được quan sát từ gần đến xa , cao rồi từ cao , xa trở lại gần. Từ một khung ao hẹp cảnh sắc mùa thu mở ra nhiều hướng thật sinh động .











- Cảnh thu được miêu tả với những nét riêng đặc sắc của thiên nhiên đồng bằng Bắc bộ VN với : nước trong veo , trời xanh ngắt , gió nhẹ , ngõ trúc , ao bèo …"là điển hình hơn cả cho mùa thu của làng cảnh VN (XDiệu)




- Cảnh trong TĐ đẹp nhưng tĩnh lặng và đượm buồn . Các chuyển động rất nhẹ càng làm tăng thêm sự yên ả , tĩnh mịch . Tác giả đã dùng nghệ thuật “nói động tả tĩnh” thật tài tình.
à Bức tranh thu vừa chân thực, sinh động , vừa nên thơ gợi cảm, tiêu biểu cho cảnh thu của làng cảnh VN (thiên nhiên nộng thôn đồng bằng Bắc bộ) 
+ Không gian TĐ góp phần diễn tả tâm trạng ntn ? Tâm trạng đó được thể hiện rõ nhất ở câu thơ nào ? 
( HS : tâm trạng buồn , suy tư được thể hiện rõ nhất ở 2 câu cuối ). Hãy phân tích để hiểu rõ tâm sự của nhà thơ.
+ GV HD HS phân tích và chốt ý.
 ▪ Cách cảm nhận sự tĩnh lặng của không gian , của cảnh vật cho thấy có sự tĩnh lặng trong tâm hồn thi nhân . Sự tĩnh lặng ấy đem đến sự cảm nhận về một nỗi cô quạnh uẩn khúc , uẩn khúc trong tâm hồn.Đó có thể là nỗi niềm suy tư trước vận mệnh nước nhà của một nhà nho yêu nước (liên hệ cuộc đời tác giả).
 ▪ Bài TĐ tả cảnh để tả tình . Qua bài thơ , ta cảm nhận ở NK một tâm hồn gắn bó tha thiết với thiên nhiên đất nước, một tấm lòng yêu nước thầm kín nhưng không kém phần sâu sắc. 
2) Tình thu :


Tựa gối ôm cần lâu chẳng được
Cá đâu đớp động dưới chân bèo

à bút pháp nói động tả tĩnh độc đáo:


- Cảm nhận sự tĩnh lặng của không gian, cảnh vật " sự tĩnh lặng trong tâm hồn." tâm sự uẩn khúc , niềm suy tư nào đó – có thể là nỗi niềm của một nhà nho yêu nước trong hòan cảnh đương thời..



- Tả cảnh để tả tình. Bài thơ cho thấy một tâm hồn gắn bó với thiên nhiên, một tấm lòng yêu nước thầm kín.
- GV HD HS trả lời câu 4&5 để rút ra đặc sắc nghệ thuật ( dùng từ và cách gieo vần )
3) Đặc sắc nghệ thuật :
 a. Ngôn ngữ thơ giản dị ,trong sáng , có khả năng diễn đạt những biểu hiện tinh tế
của sự vật ,những uẩn khúc thầm kín khó giải bày trong tâm trạng.
 b. Đặc biệt cách gieo vần eo-“tử vận” được sử dụng thần tình " góp phần diễn tả một không gian thu nhỏ , khép kín , phù hợp với tâm trạng đầy uẩn khúc.
 c.Bút pháp nói động tả tĩnh gợi lên được cái yên ắng của cảnh vật , cái tĩnh lặng của tâm trạng – một nét đặc sắc của nghệ thuật phương đông. 

*Củng cố bài học : Hãy tóm tắt những nét chính về nội dung và nghệ thuật.
III. TỔNG KẾT
1) Nội dung : Cảnh ở đây mang vẻ đẹp điển hình cho mùa thu làng cảnh VN. Cảnh đẹp nhưng phảng phất buồn , vừa phản ánh tình yêu thiên nhiên đất nước , vừa cho thấy tâm sự thời thế của tác giả.
2) Nghệ thuật : Thơ xưa khi viết về mùa thu thường dùng hình ảnh ước lệ : sen tàn cúc nở, lá ngô đồng rụng , rừng phong lá đỏ…. Thơ thu NK có những nét vẽ hiện thực hơn, hình ảnh ,từ ngữ đậm đà chất dân tộc.


* GHI NHỚ

B. ĐTBB: THƯƠNG VỢ , TIẾN SĨ GIẤY, KHÓC DƯƠNG KHUÊ
- Cảm nhận của anh( chị) về hình ảnh bà Tú được gợi lên trong bài thơ?
- Qua bài thơ, anh(chị) có nhận xét gì về nhân cách và tâm sự của TX?

- Hình ảnh con cò trong những câu CD được tg vận dụng sáng tạo ntn? Hiệu quả của sự vận dụng sáng tạo đó là gì?
I. THƯƠNG VỢ - TTX
1) Chủ đề: Qua hình ảnh người vợ vất vả, đảm đang , cần cù hi sinh , tác giả bộc lộ lòng thương yêu quí trọng với thái độ biết ơn lẫn ân hận đ/v vợ.
2) Đặc sắc nghệ thuật: 
 + lời thơ, chi tiết thơ chân thực, đậm nét phong cách ca dao ;
 + giọng thơ có pha chút hóm hỉnh nhưng rất nồng nàn, ân tình.
 
- Hãy chỉ ra các từ ngữ mang cảm hứng bình luận của tg về tiến sĩ giấy . Nhận xét về cách bình luận của tg.



- Có 1 thủ pháp đối lập được dùng trong bài thơ này. Hãy cho biết đó là đối lập gì? Phân tích ý nghĩa của thủ pháp đó.
II. TIẾN SĨ GIẤY- NK
1) Chủ đề : mượn hình ảnh “ông nghè tháng tám” để vạch trần bản chất “hữu danh vô thực” của bọn người mang danh khoa bảng ; đồng thời ngụ ý phê phán chế độ thi cử thối nát trong xh t/d nửa pk đương thời
2) Đặc sắc nghệ thuật : 
- Thủ pháp đối lập đặc sắc : giữa hình thức nhỏ mọn , tầm thường (mảnh giấy, nét son) với nội dung lớn lao , cao sang( thân giáp bảng, mặt văn khôi) ; giữa cái giả ( ông nghè tháng tám) với cái thật ( các bậc khoa giáp)
- Lối nói biểu tượng nhiều mặt độc đáo.
- Ngôn ngữ nhuần nhị, xác thực.
- Theo anh (chị) bài thơ có thể chia thành mấy đọan? Nội dung của mỗi đọan?
- Trình bày diễn biến cảm xúc của tg trong bài thơ. Nhận xét về cách thể hiện cảm xúc trong bài thơ.
- Đây là 1 bài thơ có nghệ thuật tu từ đặc sắc. Hãy chỉ ra những nét nt đặc sắc đó.
III. KHÓC DƯƠNG KHUÊ
1) Chủ đề : Tình cảm chân thành, thống thiết đ/v bạn.
2) Đặc sắc nghệ thuật : 
- Ngôn ngữ thơ giản dị , tự nhiên mà điêu luyện , tinh tế.
- Dùng điển cố hợp lí ; các biện pháp tu từ( nói giảm, điệp từ…) đặc sắc. 
III-HƯỚNG DẪN HỌC SINH CHUẨN BỊ BÀI MỚI:
- Học thuộc lòng bài thơ Thu điếu - Thương vợ, Tiến sĩ giấy , Khóc Dương Khuê
- Chuẩn bị : Làm văn :Viết đề cương thuyết trình.